Waar komt de moraal vandaan?

(...) Al die grote nationale denkers die over elkaar heen vallen om te zeggen dat moraal niet bestaan kan zonder religie. Het is uiteraard omgekeerd: niet de godsdienst is de basis van de moraal maar de moraal de basis van godsdienst. Aan de onnozele versie daarvan hoeft nauwelijks aandacht te worden besteed: de naïeve gedachte die je wel bij gelovigen aantreft, dat wie niet gelooft onmogelijk een goed mens kan zijn. Het is verwant aan het leerstuk dat wie geen gelovig Christen is de Matthäus-Passion niet echt naar waarde kan schatten.

Waar komt de moraal vandaan? Er is een evidente sociaal-biologische oorsprong, maar ook zonder originologie is duidelijk dat veel mensen, gelovig of niet, de neiging hebben iemand die in het water is gevallen er weer uit te helpen; het enige dat de religie daaraan heeft toegevoegd is het voorschrift hem weer in het water terug te duwen wanneer hij volgens de betreffende godsdienst van het verkeerde geloof, of onrein of iets ander ontoelaatbaars is (de Bijbel bevat vele verwijzingen naar zulke 'onreinen, hardnekkigen en onbesnedenen',1 de bekendste - in zekere zin nog vrij onschuldig - is het verhaal van de barmhartige Samaritaan:

'...en lieten hem half dood liggen. En bij geval kwam een zeker priester denzelfden weg af en hem ziende ging hij tegenover hem voorbij. En desgelijks ook een Leviet, als hij was bij die plaats, kwam hij en zag hem, en ging tegenover hem voorbij.' Lukas X: 30-32)

Zie ook: Godsdienst is niet de oorsprong van de moraal.

1. De in Jeruzalem wonende Rooms-Katholieke pater Alliate, geciteerd in NRC Handelsblad 5.10.96: 'De moslims hebben een buitengewoon sterk gevoel voor reinheid. Soms werd ik door mijn moslim gastheren verplicht een bad te nemen bij bezoeken aan moskeeën in de strook van Gaza. De moslims houden er niet van dat ongelovigen de heilige plaatsen bezoeken en beheren. De joden hebben hetzelfde gevoel: als ik naar de Klaagmuur ga word ik gek aangekeken, want voor hen ben ik onrein. Ik ga er daarom ook niet naartoe.'

Uit: Hoger Honing - Rudy Kousbroek 
Pag. 47/48 
Meulenhoff Amsterdam, 1997

1 opmerking:

  1. Op de vraag waar de moraal vandaan komt, kan niet worden geantwoord dat dit van de religie in het algemeen komt. Want er zijn namelijk veel religies met enige moraal, maar er is ook een religie totaal zonder moraal. En met alleen maar eigenbelang en hypocrisie daarvoor in de plaats.

    Ik denk dat noch religie een gevolg is van moraal, noch dat de moraal een gevolg is van religie. Het zijn processen die in de geschiedenis van de beschaving ongeveer gelijktrijdig zijn ontstaan.

    Het buitengewoon sterke gevoel voor reinheid van de moslims laat zich ook heel goed kennen in de manier waarop de oude wijken zijn verloederd en versmeerd. Ik denk niet dat het een hoogstaand gevoel van reinheid de drijfveer is geweest die de moslim de priester deed vragen zich te wassen voor het moskee-bezoek. Men wilde alleen iemand op zijn plaats zetten, afstand scheppen en de indruk wekken dat die ander onrein was. Die zogenaamde reinheid en zogenaamde hoogstaande moraal heeft geen ander doel dan de tegenstander minderwaardigheid toe te dichten om zelf beter uit de verf te komen. Kortom weer het oude liedje van het gezeik van afschuiven en de problemen elders neerlegggen.

    BeantwoordenVerwijderen