'Het Grote Uitsterven'

“Wat zou er gebeuren als vanaf vandaag, door iedereen, overal ter wereld, contraceptie werd toegepast?”

Wel haast een blasfemische vraag maar Rebert van Buyten, een van de hoofdpersonages uit Zoete mond, de nieuwe roman van schrijver Thomas Rosenboom, stelt 'm, zij het aan zichzelf en hij vult het antwoord meteen maar in.

“Er zou geen enkele baby meer geboren worden. Na vijfenveertig, vijftig jaar zou de laatste vruchtbare vrouw, zij die nu nog net ter wereld kwam, haar vruchbaarheid verliezen. Daarna zou er ook zonder contraceptie geen enkel kind meer geboren kunnen worden. De mensheid zou ten dode zijn opgeschreven – de mens zou uitsterven.”

We schijnen op korte termijn maar weinig aan de klimaatsveranderingen te kunnen doen – als er al sprake is van klimaatsveranderingen – maar met z'n allen uitsterven kun je binnen vijftig jaar regelen! Een bijzondere realiteit. Niet eerder ben ik dit gedachte-experiment van 'Het Grote Uitsterven' in een boek tegengekomen.

Het zou natuurlijk al een slok op een borrel hebben gescheeld als de werelbevolking de laatste decennia minder snel was toegenomen. Welke schaarsten hadden dan allemaal wel niet voorkomen kunnen worden?

De Britse demograaf en econoom Malthus schreef in 1798 An essay on the Principles of Population waarin hij voorspelde dat, ik citeer uit Zoete mond: “de bevolkingsgroei de groei van de voedselproductie op rampzalige wijze zou inhalen. De bevolking nam immers meetkundig in aantal toe, terwijl de opbrengst van de landbouw slechts rekenkundig kon stijgen. Gezien het mathematische gegeven dat elke stijgende meetkundige reeks (1, 3, 9, 27, 81) uiteindelijk elke rekenkundige reeks overtreft (10, 20, 30, 40, 50), moest dat op den duur wel leiden tot een daling van de beschikbare hoeveelheid voedsel per persoon (en van ruimte, meende Rebert daaraan toe te kunnen voegen), waarna de almaar toenemende schaarste alleen nog maar kon uitmonden in een catastrofe. Slechts zelfbedwang, en de 'ondeugden' van contraceptie en abortus, zouden die noodlottige afloop nog kunnen verhinderen. De neomalthusianen deelden de zienswijze en zorg van Malthus volledig, alleen hadden zij geen enkel moreel bezwaar tegen de toepassing van contraceptie en abortus – de bond was nu juist opgericht om die te bevorderen en het condoom voor iedereen beschikbaar te maken.”

Ja, Rebert van Buyten is een beklagenswaardige man die het verlies van zijn vrouw nog lang niet te boven is, als zoiets al bestaat. Veel te kort mocht hij met z'n Tine getrouwd zijn, aan kinderen zijn ze niet eens toegekomen. Maar alsof het allemaal niet erg genoeg is moet hij met het verlies van Tine ook het enigszins sociale en dus menswaardige leven missen dat hij nou juist door haar had verkregen. Hoe dat precies zit moet de lezer zeker zelf gaan ontdekken, het maakt 't des te aannemelijker dat Van Buyten een stapje verder gaat dan Malthus en zich, terwijl hij z'n inmiddels dagelijkse glaasjes met hypnine versterkte wijn inneemt, verlustigt in deze theorie van Het Grote Uitsterven, “het was je reinste ultramalthusianisme”.

Niet dat de rest van de roman saai is, integendeel, maar het gedachte-experiment levert een aantal pagina's verrassend en meeslepend proza op. Van Buyten fantaseert maar door over de eindeloze voordelen en gevolgen die dat grote uitsterven met zich meebrengt. Voordelen die vrijwel direct merkbaar zijn: de aarde zal met de dag leefbaarder worden, er zal geen ruimte-gebrek meer zijn maar een woningoverschot, na 6 jaar kunnen alle kleuterscholen dicht, na 12 jaar alle lagere scholen etc., vanwege de onuitputtelijke voorraden zal er overvloed aan voedsel zijn en de hele milieu-problematiek zal in een keer opgelost zijn en “wanneer er nu met dit project begonnen werd zou hij dan drieentachtig zijn; al had alle levenslust hem begeven, alleen om dat mee te maken zou hij nog wel zo lang willen leven.”

Alleen tijd zal schaars worden..

En er mogen dus geen dwarsliggers, geen spelbrekers zijn. Iedereen moet meedoen.

Toen ik tijdens een boswandeling het gedachte-experiment ter sprake bracht, leerde ik al snel dat het helemaal niet zo uniek is als ik dacht want in veel Science Fiction boeken die W. weleens leest komen theorieën die 't uitsterven van de mensheid voorspellen veelvuldig voor. Maar nog vaker komt 't voor dat het menselijke ras ramp en tegenspoed weet te overwinnen.

Voor de natuur, de dieren en sommigen onder ons lijkt me de theorie van Het Grote Uitsterven een geruststellende gedachte. De natuur is echter onverschillig, en van dat uitsterven komt het voorlopig nog niet. Overleven zit nou eenmaal in ons dierlijk DNA.

Annelies van der Veer

P.S. Zoete mond mag er zijn maar Gewassen vlees blijft voorlopig het magnum opus van schrijver Thomas Rosenboom. Aan het meeslepende en spannende verhaal van de onherroepelijke teloorgang van Willem Augustus kan geen van zijn latere of eerdere boeken (nog) tippen: Publieke Werken niet, noch Zoete mond of De nieuwe man. Bij Gewassen Vlees moest ik huiveren, lachen en tijdens bepaalde passages m'n walging onderdrukken, maar juist die 'schijtpassages' moest ik wel voorlezen, uit enthousiasme en bewondering; zoiets uitzonderlijks kun je gewoonweg niet voor je zelf houden. Ik heb het boek destijds, ik las het in 2001, anderen nog vaak aangeraden maar altijd tevergeefs. Men bleek er niet ontvankelijk voor maar legde de 732 pagina's tellende roman (even doorzetten!) na een aantal pagina's gewoon opzij. Hoe is het mogelijk.