Het probleem van het waarheidscriterium

(...) Het probleem van het waarheidscriterium speelt  niet alleen tussen de wereldgodsdiensten. Het kan ook het intermenselijk gesprek binnen een godsdienst zoals het christendom of de islam bederven. De reden is dat elke openbaring voor velerlei interpretaties vatbaar is. Wat is het criterium voor de religieus ware interpretatie? De katholieke kerk heeft een institutioneel criterium opgesteld: wat pausen en concilies besluiten, is de waarheid voor alle christenen. Getergd door verschillende disputationes met zijn katholieke broeders werd Luther er in 1519 toe gebracht dit institutionele criterium door een ander te vervangen: elk individu dat gewetensvol de bijbel leest, wordt bij zijn interpretatie direct door God geïnspireerd en heeft dus de waarheid in pacht. Ook dit binnenchristelijke dispuut over het criterium voor ware bijbelinterpretatie is onoplosbaar.

Zoals we op grond van het bovenstaande verwachten, is namelijk het katholieke argument voor het Vaticaanse waarheidscriterium circulair. Het stelt dat pausen en concilies de ware interpretatie van de bijbel vaststellen omdat de katholieke kerk het lichaam van Christus is en daardoor het universele sacrament van het heil voor alle mensen vormt. Maar hoe weten we dat? Het is vastgesteld door pausen en concilies (onder meer in de constitutie Lumen gentium). Luthers argument voor het protestantse waarheidscriterium is al even circulair. Het komt hierop neer: 'Dit is mijn standpunt en ik kan niet anders.' Dat wil zeggen: 'Bij het opstellen van mijn nieuwe waarheidscriterium werd mijn geweten direct door God geïnspireerd en daaraan moet ik me onderwerpen.' Omdat protestanten en katholieken de wederpartij nooit van het eigen waarheidscriterium zullen kunnen overtuigen, zal de oecumenische beweging altijd weer in elkaar storten zodra men het echt eens wil worden over geloofszaken.

Het verschil tussen de waarheidscriteria bepaalt de vorm die de verschillende kerken hebben aangenomen. Het katholieke criterium is institutioneel en autoritair: er is een politbureau voor het vaststellen van religieuze waarheid. Dat heeft als voordeel dat de doctrinaire eenheid van de wereldkerk bewaard blijft maar als nadeel dat de kerk onverenigbaar is met democratie. Het protestantse criterium is individualistisch en egalitair: iedereen heeft zijn eigen waarheid in pacht. Dat heeft als voordeel dat protestanten zonder moeite democraat kunnen zijn maar als nadeel dat protestantse kerken de tendens hebben zich op te splitsen. Dat die opsplitsing niet doorgaat totdat elk protestants individu zijn eigen kerk heeft opgericht, is slechts te danken aan de kuddementaliteit van de mens. Het zou bijster ongezellig zijn als elke gelovige op zijn eentje thuis zijn eredienstje celebreerde.

We kunnen dus concluderen dat een echte dialoog tussen monotheïstische openbaringsgodsdiensten altijd schipbreuk zal leiden op het probleem van het waarheidscriterium. Ik zou me hier geen zorgen over maken, ware het niet dat enkele nijpende problemen van de mensheid, zoals overbevolking, waarschijnlijk onoplosbaar zijn zonder constructieve samenwerking tussen de wereldgodsdiensten. Er is maar één manier om het probleem van het waarheidscriterium uit de weg te ruimen. Openbaringsgodsdiensten zouden de aanspraak op waarheid van hun religie radicaal moeten opgeven en de verhalen over het bovennatuurlijke die hun traditie bepalen, moeten nemen voor wat ze zijn: mythen die stammen uit een vroegere cultuurfase van de mensheid en die ons soms nog beroeren omdat ze getuigen van menselijke verlangens en tekortkomingen.

Ik acht het niet waarschijnlijk dat het Vaticaan of de islam deze stap ooit zal zetten, ofschoon veel protestantse auteurs een eind in de goede richting gaan. Laten de Nederlandse bisschoppen dus eens aan onze multiculturele bevolking uitleggen hoe ze zich een constructieve dialoog met andere religies voorstellen zolang ze vasthouden aan het autistische waarheidscriterium van de kerk van Rome. En laten alle religieuze leiders van de wereld ons verklaren hoe ze de tolerantie die ze meestal met de mond belijden, denken te verenigen met de absurde waarheidspretenties van hun heilige boeken.

Herman Philipse - Atheïstisch manifest en De onredelijkheid van religie
Pag. 133-135
Met een voorwoord van Ayaan Hirsi Ali
2004 Uitgeverij Bert Bakker - Amsterdam


12 opmerkingen:

  1. Leve de onredelijkheid! Weg met het atheisme! Weg met het nihilisme!

    Maar religie is natuurlijk niet onredelijk. Ik heb redenen om religieus te zijn. En het katholicisme is het ware geloof. Die Herman Philipse zou eens moeten bidden.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. De domheid van Philipse is grenzeloos.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Vanmorgen 21.01.2011 las ik Prof. Herman Philipse’s artikel (‘Het probleem’ enz..). Ik vond het overtuigend: goede argumenten in goede stijl gevat en relevant voor deze tijd (overbevolking, multiculturaliteit). Kortom, alles wat ik van PF gewend ben.
    Ook nam ik het eerste paar reacties op het essay door. Omdat ik er daarna nog een stroom van verwachtte, waaronder ook een of meer die met het eerste duo zou afrekenen, besloot ik om voorlopig zelf niets te doen. Evenwel is de zon inmiddels ter kimme gegaan en bij die eerste 2 ‘commentaren’ alias beledigingen is het tot dusverre gebleven en wil ik nu dan toch maar iets opmerken.

    ‘Comments’ 1 & 2 ontlopen elkaar in peil niet. De schrijvers lijken wel vriendjes. HP aan te bevelen om te bidden is stijlloos of ook walgelijk. En bij de bewering ‘De domheid van Philipse is grenzeloos’ kon ik alleen maar denken aan de vos die niet bij de druiven kon en toen maar zei dat ze te zuur waren. Commentator 2 kan er verstandelijk niet bij en noemt PF nu maar overdreven dom. In feite projecteert C. zijn eigen domheid op een ander. Ik schrijf dit met excuses aan de vos, want die staat niet om zijn domheid bekend.

    Ik hoop, ja ik bid, dat er nog meer reacties op F’s opstel komen, goede; en een paar lelijke op de eerste 2 ‘comments’.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @ HPax,


    Philipse is heel erg beperkt in zijn zienswijze. Een volbloed kind van de jaren '60. Toen was atheisme ook erg in de mode.

    Als ik ééndimensionaal in mijn zienswijze zou zijn dan was ik ook een atheist. Helaas, helaas, mijn persoontje heeft de neiging om zaken uit heel verschillende invalshoeken te benaderen en dus kan ik mij de luxe van Philipse, Freud, Nietzsche en Dawkins zijn levensbeschouwing niet veroorloven. Das war einmal.

    Misschien dat atheisme als levensbeschouwing heel erg indrukwekkend is bij mensen met een kille gereformeerde opvoeding als Maarten 't Hart, maar ik vind het vooral een beperkte opvatting die je van je ouders meekrijgt en die je naarmate je meer volwasssen wordt dient te overstijgen.

    Ik wil niemand beledigen, HPax, maar het atheisme is een nulpunt. Een fase die mensen doormaken tussen infantiel geloof en ontwikkelde religiositeit. Het is empirisch en evident dat metafysica bestaat en dat zou, ook bij meneer Philipse, wellicht weer het een en ander kunnen openen. Maar ja, sommige eindigen bij het nulpunt. En ik heb er een vertrekpunt van gemaakt.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Die eerste twee reacties zijn te dom voor woorden en gaan niet in op wat Philipse schrijft.

    De kern van zijn betoog blijft overeind, namelijk dat een echte dialoog tussen monotheïstische openbaringsgodsdiensten altijd schipbreuk zal leiden op het probleem van het waarheidscriterium.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @ c. 4 van eccuomo

    Uw 2e brief is geen verbetering. Uw enige ‘argument’ is uw geloof en dat is onvoldoende. Geloof is namelijk wat het is: een onredelijk argument en het is de redelijkheid die we hier nodig hebben.

    Uw uitspraak: ‘Het is empirisch en evident dat metafysica bestaat’, lijkt een volgehouden con-tradictio in terminis. Of u kent aan wat niet bestaat ook een bestaan toe. (kan; Parmenides geloof ik).
    Ook ben ik zo vrij u erop te wijzen dat indien u metafysica geljk stelt aan Geloof, er dan wel merkwaardig veel Geloven zijn: Voodoo, Islam, honderden anderen. En tenzij al die Geloven voor u één pot nat zijn, is het met hun verschillendheid dat ze elkaar als onzin ontmaskeren. Of één Geloof - en nooit meer dan één - is de ware. Ik vind dat in Christus.
    Dat u door persoonlijke ervaringen tot uw geloof gekomen bent, accepteer en respecteer ik, maar argumenteren op het niveau van Prof. Philipse vereist dat u uzelf te buiten gaat. Om het zo uit te drukken.
    Nu ik het toch over Christus heb. Hij waarschuwt tegen de zonde van het onverstand. In zake de alles vernietigende wereldbevolkingsgroei lijkt de RK (Paus) zich aan die zonde over te geven, stupide, fanatiek, rampZALIG. Philipse niet en gaat dan het waarschuwend Bijbel-woord op: ‘niet zij die Here Here roepen, maar die de wil des Heren doen.’ Wijs(t) nu maar de Ware Gelovige gelovige aan,

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @HPax,

    De werkelijkheid is niet louter te bezien tot wat rationalisten onder redelijkheid wensen te verstaan.

    Nee, ik ken aan wat niet-bestaan geen bestaan toe. Wel aan metafysica. Metafysica wil niet zeggen non-extistentieel. Er is geen sprake van een contradictio in terminis.

    Ik stel metafysica niet gelijk aan geloof. Ik stel dat de atheistische levensbeschouwing een impasse is in de wijsbegeerte en levensbeschouwing waar men uit zou kunnen komen als men de metafysica, waarvan het gewoon evident is dat het bestaat, weer serieus gaat nemen.

    "Ik vind dat in Christus."

    Ik ook.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. @ ecceuomo c.7 dd 21.32, 22.01.2011

    Het spijt mij u te hebben lastig gevallen. Het zal niet meer gebeuren.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Achterhoedegevechten voor iets te hoog opgeleide babyboomers en Bertrand "Why I'm not a Christian" Russell epigonen..

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Excuses, ik heb mij niet duidelijk genoeg uitgedrukt.

    Ik bedoelde te zeggen:
    "Achterhoedegevechten voor iets te hoog opgeleide babyboomers c.q. Bertrand "Why I'm not a Christian" Russell epigonen.."

    BeantwoordenVerwijderen
  11. @ Sagunto, dd 25.01.2011/ 01.16u

    U = Sagunto nog steeds niet begrepen. Verder van mijn kant geen interesse meer. De rol van ‘goedverstaander’ ligt mij niet, de tijd van Orakels is over. Advies: stopt met uw pseudo-cryptisch gebazel.

    BeantwoordenVerwijderen