De pseudo-economen van het Centraal Planbureau

‘Wajong dreigt uit de hand te lopen’ (NRC). Het Centraal Planbureau schreef een rapportje over de regeling voor jongeren die om gezondheidsredenen waarschijnlijk nooit kunnen werken: volgens het CPB zal het aantal Wajong-gerechtigden over dertig jaar verdubbeld zijn naar 400.000.
Het voorspellend vermogen van het CPB is legendarisch. Kort na de kredietcrisis van 2008 kon iedereen die de krant las inzien dat de economie in 2009 zou krimpen met 3 tot 5%. Ik deed die voorspelling hier, in november 2008. Later, in december van dat jaar voorspelde het Planbureau niettemin een minimale economische krimp voor 2009 van slechts 0,75%. Het werd uiteindelijk een ongehoorde 3,9%. So much voor het CPB, zou je zeggen, maar desondanks acht men zichzelf nu in staat tot prognoses voor over liefst dertig jaar.

In dat CPB-rapportje bedienen de economen zich van een krachtig taalgebruik: zo is de groei van het aantal Wajong-uitkeringen “explosief”. Het grafiekje dat wordt bijgeleverd laat op zijn best een rechte lijn zien, die bovendien afvlakt met ingang van 2009. Niks explosief. Men veroorlooft zich bovendien een sweeping statement over ontwikkelingsstoornissen (als autisme) die aan de groei van de Wajong ten grondslag zouden liggen.

Dat gaat – lees maar na op pag. 6 – als volgt. Eerst een misverstand: ‘in de psychiatrie is de grens tussen ziek en niet-ziek arbitrair’. Dat is vermoedelijk onzin, en hier niet relevant, want ontwikkelingsstoornissen zijn geen ziektes. Een psychose is een ziekte, en daarmee ga je naar de dokter. Een autist is een gezond mens met beperkingen.

Dan de volgende stap: in de psychiatrie heb je spectrumstoornissen, en neem nou het angstspectrum. Veel mensen zijn gemiddeld bang, sommige mensen zijn helemaal niet bang en anderen juist heel bang. Het aantal heel bange mensen is (sleutelwoord!) arbitrair, bijvoorbeeld vijf procent. En zo heb je ook het autistisch spectrum, denken onze economen, dus blijkbaar zijn de meesten van ons gemiddeld autistisch, sommigen heel erg, anderen nauwelijks.

Foutje. Hadden de economen maar een boekje gelezen, of als dat teveel werk was, wikipedia. De verschillende vormen van autisme vallen allemaal binnen een heel klein spectrum: dat hele spectrum beslaat ruwweg 0,5% van de bevolking. De rest van ons is niet autistisch, ook niet gemiddeld of een beetje. Het spectrum omvat niet de hele bevolking. Autisme is niet, zoals het CPB denkt, een “arbitraire” vijf procent van iedereen, en dat geldt net zo voor andere ontwikkelingsstoornissen.

En de volgende stap van het CPB is nog mooier: met al die spectra heeft iedereen op enigerlei moment wel wat. “In ieder gegeven jaar voldoet circa 20-25% van de bevolking aan de criteria van ten minste één stoornis.” Tuurlijk. We zijn allemaal wel eens depri. Maar de Wajong gaat over stoornissen die al bestonden voor het zeventiende levensjaar, én duurzaam zijn, én leiden tot langdurige of permanente arbeidsongeschiktheid, én worden vastgesteld door specialisten, én worden getoetst door verzekeringsartsen. Het kan best zijn dat in dat proces iets misgaat, maar laat het CPB dáár dan naar op zoek gaan.

Onze economen kunnen nog geen rechte lijn (lineaire groei) van “explosief” (exponentiële groei) onderscheiden, laat staan de economische groei voor volgend jaar betrouwbaar voorspellen (het zijn een soort klimaatonderzoekers avant la lettre). Ze hebben een mening over een heel ander vakgebied – de psychiatrie – zonder zich er in te willen verdiepen. Hoe komt dat?

Economie (althans macro-economie, bedrijfseconomie is een soort boekhouden) is licht-kwantitatief onderbouwde ideologie. Als het in de mode is dat Europa meer voor het zeggen moet krijgen, de AOW-leeftijd omhoog moet of de pensioenen omlaag, dan draven de economen op. Als we een minister hebben die denkt dat psychische aandoeningen “tussen de oren” zitten en dus maar “in huiselijke kring” moeten worden opgelost, dan doet het CPB in al zijn intellectuele luihuid graag de hierboven besproken “arbitraire” duit in het zakje. Als het politiek gewenst is dat er bezuinigd wordt op kwetsbare jonge mensen, dan draaien wat jongelui van het CPB graag iets in elkaar dat er bij de reaguurders van Elsevier ingaat als Gods woord in een ouderling.

Maar als er een stress test voor banken moet worden bedacht, kijkt de econoom in zijn boekje onder ‘solvabiliteit’ en staat er vervolgens versteld van dat een hoogst solvabele bank (Dexia) als eerste omvalt. Een econoom denkt in reductionistische versimpeling, het individu of bedrijf als rationele actor, hij snapt systemen, complexiteit en conflict niet. Dat de “euro-crisis” een kwestie is van oorlog tussen hedge-fondsen uit Londen versus nationale overheden en de Europese Centrale Bank binnen het financieel systeem, met enorme winsten als doel (en Dexia als eerste toevallig slachtoffer in een gammel land). Bijvoorbeeld.

Net als Roos Vonk met haar dierenliefde beoefenen de Nederlandse economen een vorm van pseudo-wetenschap. Het ideologische doel bepaalt de uitkomst van het onderzoek. Had toenmalig minister van Financiën Wouter Bos een optimistisch groeiscenario nodig? ‘Nauwelijks economische krimp te verwachten in 2009’. Heeft het huidige kabinet een bezuinigingsobject nodig? ‘De Wajong loopt uit de hand’. Die autisten zeggen toch niks terug.