Roos Vonk

De Tilburgse hoogleraar in de sociale psychologie Diederik Stapel bleek onderzoeksgegevens te hebben verzonnen, en werd afgevoerd. Zijn collega Roos Vonk, met wie hij een artikel had geschreven over vleesetende hufters, voelde de bui hangen en nam de vlucht vooruit. Ze trad op in Pauw en Witteman. Dat had ze beter niet kunnen doen.

Naast de arrogante manier waarop ze zich baseerde op haar autoriteit (hier goed aangepakt) in plaats op
zelfreflectie, deed ze deze verbazingwekkende uitspraak: 'natuurlijk hoop je als wetenschapper dat je verwachtingen in een onderzoek worden bevestigd'. Natuurlijk hoop je dat juist niet. Een goede onderzoeker probeert zijn hypothese immers te falsificeren. En praktisch gesproken is er voor de ware wetenschapper geen groter genot dan het onderuit zien gaan van de eigen vooronderstellingen.

Harvard-professor Putnam, bijvoorbeeld, ontdekte tot zijn eigen verbazing in een groot onderzoek dat toenemende diversiteit leidt tot een afnemend vertrouwen binnen en tussen bevolkingsgroepen in het algemeen, en allerlei specifieke ongemakken in het bijzonder. Dit was duidelijk in strijd met de 'liberal' opvatting van de multiculturele Amerikaanse droom. Hij stelde de publicatie van zijn werk nog wel even uit tot hij er een moraal aan vast kon knopen, maar kwam er in elk geval mee. Als Stapel, Vonk et al. in een echt onderzoek hadden ontdekt dat vleeseters vriendelijke, blozende types zijn, en vegetariërs betweterige zuurpruimen - een plausibele hypothese, lijkt me - moet ik nog zien of die bevinding ooit het daglicht had gezien.

Er is wel reden tot enige zorg over het lot van wetenschap. Vooral in de V.S. vigeert in bepaalde rechtse kringen een hard anti-science standpunt. Vooral de evolutietheorie moet het daar ontgelden, maar gaandeweg dreigt kennis en wetenschap in het algemeen daar ook al als 'linkse hobby' te worden gezien. Gelukkig is daarvan in Nederland nog weinig sprake, en is er wellicht zelfs wat vooruitgang te bespeuren: van de eerste BBC-serie over de aarde liet de Evangelische Omroep het deel over evolutie maar achterwege, maar de reeks over planten en dieren die nu wordt vertoond is één en al evolutionaire aanpassing zonder dat Staphorst en Barneveld merkbaar in opstand komen.

Meer in het midden en links ligt de situatie wat anders. Daar is meer sprake van pseudo-wetenschap dan van regelrechte ‘anti-science’. Eén aanpak is het paniekzaaien op grond van veronderstellingen, uit zijn verband gerukte gegevens en een overmatig vertrouwen op modelberekeningen. Voorbeelden: Club van Rome, zure regen, GM-gewassen (in Engeland omgedoopt tot Frankenstein-food), klimaat en kernenergie.

De hoofdzaak echter, van pseudo-wetenschap, zeker in Nederland, is het oeverloze politiek-correcte gebabbel van hele legers deskundologen die schijnbaar hun uitspraken doen op grond van wetenschappelijke bevindingen. Economen zijn een notoir voorbeeld: in een eindeloze stroom stukjes van types als Sylvester Eijffinger en Lans Bovenberg wordt ideologie als wetenschappelijke noodzaak gepresenteerd. De lonen moeten altijd worden gematigd, de woningmarkt moet 'hervormd', er moeten altijd meer bevoegdheden naar Europa, er moet altijd worden bezuinigd en pensioenen worden 'onbetaalbaar'. Er zijn enkele creatieve dwarsdenkers - bijvoorbeeld Hans Schenk (fusies van bedrijven kosten alleen maar geld) of Alfred Kleinknecht (arbeid moet duurder, is goed voor de innovatie) of Harrie Verbon (pensioenleeftijd hoeft niet omhoog) - maar de overgrote meerderheid der economen kent maar één evangelie.

Ideologie in een wetenschappelijk jasje, of wetenschap in een ideologische context, ze leiden geen van beiden tot verrassende inzichten of ontdekkingen. Geen centrum voor vrouwenstudies zal ooit tot de conclusie komen dat oververtegenwoordiging van vrouwen – bijvoorbeeld in de rechtspraak of het onderwijs – nadelig is voor de kwaliteit. Geen Nederlands topinstituut voor migrantenstudies zal ooit uitvinden dat diversiteit slecht is voor de samenleving, of dat hoofddoeken anti-emancipatoir zijn. Het zeer duurzame Planbureau voor de Leefomgeving, dat over riante onderzoeksbudgetten beschikt, zal nooit laten uitzoeken of er wel echt sprake is van klimaatverandering door menselijk handelen. En Roos Vonk – ex-voorzitter van Wakker Dier – zal blijven zoeken naar munitie tegen vleeseters.