Belgische toestanden

Groot enthousiasme over het optreden van Guy Verhofstadt in Zomergasten. Eindelijk eens iemand die onverschrokken durft te beweren dat we toemoeten naar politieke eenheid in Europa, en als toetje ook nog dat de multiculturele samenleving gewoon al bestáát. Pieter Hilhorst van de Volkskrant wil zelfs op hem kunnen stemmen.

Het doet me een beetje denken aan het aantreden van Job Cohen als PvdA-leider. Ineens kropen de pundits uit hun holen en verklaarden, ondanks vijf, tien of vijftien jaar intensieve discussie, alle integratieproblematiek voor onmiddellijk opgelost door zijn verbindend leiderschap. Eén mislukt politiek televisiedebat en er werd van dat verbindend leiderschap nooit meer vernomen.

Het is de aloude tegenstelling tussen utopie en feiten, of tussen droom en werkelijkheid. Diezelfde Verhofstadt was premier van een landje dat gewoon een eenheidsstaat was, en nu al veertig jaar bezig is zichzelf op te splitsen. Als een land met maar twee talen en bijna twee eeuwen geschiedenis al niet bij elkaar te houden is, hoe zal dan een entiteit van 27 landen met 23 officiële talen een levende politieke en democratische eenheid moeten worden?

In werkelijkheid is Europa er in termen van draagvlak onder zijn onderdanen tamelijk droevig aan toe, en dat heeft een paar heel eenvoudige redenen.

Ten eerste is er een sluipend maar voortdurend proces (vooral vanaf ongeveer 1990) van onomkeerbare overheveling van nationale bevoegdheden naar het Europese niveau, veroorzaakt door zowel de Europese commissie als het Europees Gerechtshof. Algemeen wordt nu erkend dat ruwweg 80% van alle regelgeving die ons dagelijks leven betreft uit Brussel afkomstig is. De Tweede Kamer is een vertaalbureau voor Europese regels, zei Pechtold niet lang geleden (met instemming!). Het gekke is daarbij dat hele grote aspecten - defensie, buitenlands beleid - juist nationaal worden gehouden en een heleboel alledaagse kleinigheiden - het zwemwater, de lengte van ladders, de bescherming van allerlei volstrekt binnenlandse natuurgebiedjes, het volkshuisvestingsbeleid - Europees worden geregeld. Je zou het andersom verwachten: eerst de afgrenzing naar de buitenwereld en de omgang met niet-Europa, en daarna heel voorzichtig de echt landsgrensoverschrijdende kwesties binnen Europa. Nu bemoeit de EU zich vooral met niet-grensoverschrijdende onderwerpen die veel beter nationaal hadden kunnen blijven, en dat vervreemdt de burgers van de Europese gedachte.

Dan is er een uniek Europees besluitvormingssysteem ontstaan: de comitologie. In een proces van commissies waarin ambtenaren, belanghebbenden en lobbyisten een grote en officiële rol spelen, komen uiterst efficiënt en snel, maar volstrekt ondoorzichtig, nieuwe richtlijnen tot stand. Daarbij speelt dan ook nog de U-bocht via Brussel een grote rol: een ingreep, bijvoorbeeld iets op milieugebied, die in Den Haag of Warschau geen schijn van kans zou maken door de afweging met andere belangen, wordt door milieuambtenaren in Brussel in de comitologie van allerlei andere Europese milieuambtenaren en -beschermers gebracht, en uiteindelijk dwingend aan de lidstaten opgelegd. Er komt nagenoeg geen politiek of publiciteit aan te pas. We leven meer dan twee eeuwen na Montesquieu, en na het opstellen van de Amerikaanse grondwet, maar de Europese Unie kan voor zichzelf nog steeds geen heldere democratische bestuursvorm bedenken. Ook dat geeft ons als burgers weinig fiducie in het Europees project.

Had dit anders gekund? Natuurlijk. In 2001 leed de EU aan een malaisegevoel en nam via de Verklaring van Laken een aanloop tot het opstellen van een grondwet. Doel: transparantie, heldere verdeling van bevoegdheden tussen nationaal en Europees, draagvlak. Precies de juiste vragen. Resultaat: een draak van een document, juist géén duidelijke verdeling van bevoegdheden, niks helderheid, in een paar landen helemaal terecht afgestemd. Na het wegstemmen van de EU-grondwet schreef de voormalige Duitse president Roman Herzog een fenomenaal artikel (hier in het Engels) met enkele eenvoudige aanbevelingen: er moet een duidelijke lijst komen met welke bevoegdheid waar thuishoort, een bevoegdheid moet ook weer terugkunnen naar de lidstaten (dat kan nu dus niet! de overdracht van soevereiniteit naar Brussel is enkele reis), en het Europese Gerechtshof moet terug in zijn hok want dat kiest bij een dispuut altijd voor het Europese standpunt.

In plaats daarvan koos de Europese elite voor het er alsnog doorjassen van de grondwet in de vorm van 'Lissabon', zonder verdere referenda, en zonder de kernvraagstukken op te lossen. Weg ideaal van Laken, draagvlak niet meer mogelijk, gewoon doorgaan zonder luisteren en graag ook Turkije in de EU.

En daarmee is de Europese Unie op de wat langere duur op weg naar de Belgische oplossing: desintegratie. Omdat een helder, transparant, controleerbaar bestuur waar burgers vertrouwen in kunnen hebben ontbreekt, en er alleen nog draagvlak voor de EU is bij grote bedrijven en politiek-correcte utopisten als Verhofstadt.