Déjà vu

Op een koude februarimorgen in 2009 gingen vijf Democratische congresleden naar de kersvers aangetreden president van de Verenigde Staten. Ze maakten zich zorgen dat, hoewel kort na de kredietcrisis van 2008, het beschikbare momentum om het financiële systeem aan te pakken verliep als Obama niet snel zou handelen.

Tevergeefs. De jurist Obama benoemde op financieel-economisch gebied diverse functionarissen die voornamelijk afkomstig waren uit óf de regering-Clinton óf de zakenbank Goldman Sachs. De Clintonites hadden in de jaren negentig de financiële sector juist geliberaliseerd, en géén alumnus van
Goldman keert zich ooit tegen zijn voormalige meester. En dus verliep het tij: in september van 2009, een jaar na de kredietcrisis waren de bonussen weer op het oude peil, en de bankwinsten voldoende om elke serieuze hervorming in het Congres weg te lobbyen.

Uiteraard kwam het oude continent op eigen kracht helemaal tot niets, in Engeland behartigde new-Labour minister en later PM Gordon Brown de belangen van de City met overgave en dus nadert nu kredietcrisis 2.0 ( ook wel bekend als de schulden-, Griekse of eurocrisis). Want wat is het probleem? De Griekse staatsschuld? Natuurlijk niet, landen zijn wel vaker failliet gegaan. De Euro in gevaar? Ook niet, Griekenland kan op de fles zonder dat ze uit de eurozone stappen, laat staan dat de munt dan als zodanig risico’s loopt.

Het echte probleem is niet anders dan dat ten tijde van de eerste kredietcrisis: derivaten, in het bijzonder credit default swaps. Als Griekenland in gebreke blijft, en dat moment komt het nu heel dichtbij, verliezen banken en beleggers in Griekse leningen geld. Die banken hebben zich verzekerd door credit default swaps aan te kopen, een soort verzekeringsopties waarvan niemand kan nagaan wie ze heeft uitgegeven, zodat ook niemand weet wie uiteindelijk voor de schade opdraait. Ooit noemde ’s werelds beste belegger, Warren Buffet, de swaps dan ook ‘weapons of financial mass destruction’.

Want als niet bekend is wie straks voor het Griekse bankroet opdraait, worden de markten onzeker over alles en iedereen, niemand vertrouwt elkaar meer, men leent elkaar geen geld, en het kredietwezen bevriest, net als in 2008. Dat is nu aan de hand. Die swaps zorgen er voor dat elke financiële onrust van enige omvang tot een wereldwijde crisis uit kan groeien.

Overigens schijnen de meeste swaps op Griekenland uit de V.S. en in mindere mate Engeland te komen, vandaar dat de Amerikaanse minister van Financiën Geithner dit weekend naar Europa komt om ons aan te moedigen toch vooral Griekenland te blijven redden. Hij voelt de bui al hangen.

De moraal. Een paar weken na september 2008 was bijna iedereen, ongeacht politieke kleur, die zich een beetje inlas in de problematiek en af en toe naar CNBC keek wel duidelijk wat de oorzaken van de kredietcrisis waren. De liberaliseringen van de jaren ’90, het vrijgeven van allerlei derivaten (in de V.S. de “Commodity and Futures Modernization Act”), het afschaffen van allerlei schotten binnen en tussen banken, en tussen banken en verzekeringen (vooral door de intrekking van de Glass-Steagall wet). In Nederland primair verantwoordelijk voor deze ontwikkelingen: toenmalig minister van Financiën Zalm, die nu als baas van ABN-Amro zijn eigen rommel op mag ruimen.

Het redden van de banken met belastinggeld in 2008 was onvermijdelijk, maar had direct gevolgd moeten worden door grootschalige en wereldwijde regulering van de financiële instellingen. In de V.S. had het kunnen beginnen, want daar is wereldpolitiek gewoon binnenlandse politiek, de EU was wel gevolgd en de Chinezen zijn al helemaal niet vies van staatsingrijpen. Het geldwezen is geen normale economische bedrijfstak, als het wordt losgelaten volgt eerst een onwaarschijnlijke overheveling van rijkdom van de reële economie naar deze niet-productieve sector en daarna even onvermijdelijk (zoals in 1929 en in 2008) een wereldwijde crisis.

Maar de politiek deed niets in 2009, of verzette zich met hand en tand tegen het aan de ketting leggen van het financiële beest. Bos, Balkende, Blair, Brown, Obama, Geithner en Merkel toonden geen leiderschap toen het vereist was en dus zijn nu de rapen andermaal gaar.