Een innerlijke behoefte

Dat het de kerken in Nederland niet goed gaat, heeft een aantal redenen, die in twee groepen verdeeld kunnen worden. De eerste groep redenen hangt samen met de opvattingen en gedragingen van de beroepschristenen. De tweede groep heeft te maken met de huidige algemeen aanvaarde opvattingen over godsdienst en geloof. Die opvattingen zijn onjuist.
Elke godsdienst heeft professionals nodig, er is niets verkeerds aan het bestaan van beroepschristenen. Maar die beroepschristenen moeten dan wel leerstellingen van het christendom uitdragen, niet die van de concurrentie. En de Linkse Kerk is, de naam zegt het al, een concurrent van het christendom. Zeker de Groene Khmer is dat.

Het doet pijn maar het moet maar eens gezegd: Jezus was geen vegetariër. Hij kocht geen spaarlampen. Hij at niet biologisch. Hij zamelde geen geld in voor Amnesty International. Hij zat niet in de ontwikkelingshulp. Zijn afval leverde hij niet drievuldig gescheiden aan. Er zouden, meende hij, altijd armen zijn.

Beroepschristenen slaan de plank dan ook mis wanneer zij willen dat de kerkorganisatie waarvoor zij werken zich gaat ‘profileren’ met activiteiten tot heil van het milieu of de Derde Wereld. Hun kerkorganisatie maakt zichzelf dan overbodig want andere, wereldlijke organisaties ontplooien soortgelijke activiteiten ook, alleen beter. Hetzelfde geldt voor predikanten die maar niet uitgepreekt raken over de actualiteit: de TV doet dat bijna altijd beter.

Dan de wijdverspreide hedendaagse verkeerde opvattingen over godsdienst en geloof. Godsdienst is geen concurrent van wetenschap en filosofie, zoals frisse moderne mensen denken. Godsdiensten verkondigen oncontroleerbare stellingen, en concurreren alleen met elkaar. Wetenschap daarentegen moet het juist van controleerbare beweringen hebben, en concurreert dan ook alleen met zichzelf.

Rare oncontroleerbare leerstellingen zijn nog nooit een reden geweest om niet tot een godsdienst toe te treden, of om uit te treden. Denk aan de esoterika, de gnostiek en de astrologie. Of aan de denkwereld van Rudolf Steiner, de bedenker van de zogeheten Antroposofie. Veel raarder kan een geloof niet worden, en toch is er aanhang te vinden, louter keurige mensen. Een godsdienst kan bovendien beter niet iets verkondigen dat iedereen toch al dacht. Daarover heeft een wijze kerkvader ooit in het Latijn gezegd: ‘Ik geloof omdat het absurd is’.

Zodra een godsdienst iedereen van één of meer van zijn opvattingen overtuigd heeft, ontstaat er een op het eerste gezicht tegenstrijdige situatie: de godsdienst in kwestie wordt dan minder aantrekkelijk. Denk aan twee tegennatuurlijke maar typisch christelijke opvattingen: schuld bekennen is heilzaam, zwakkeren hebben recht op hulp. De Nederlandse ongelovigen zijn het daarover volstrekt eens met de gelovigen. Daarmee zijn dus geen zieltjes meer te winnen binnen de joods-christelijke wereld.

Het gaat in tegen de intuïtie maar het is door veel onderzoek bevestigd: mensen treden toe tot een godsdienst niet uit dorst naar hogere waarheden maar omdat ze prijs stellen op de waardering die de toetreding hun zal opleveren bij hun nieuwe geloofsgenoten. Ze treden daarentegen uit doordat ze het contact met die geloofsgenoten verliezen. De meest voorkomende situatie waarin zulk contactverlies plaats vindt, is na een verhuizing.

Het organisatorische lek waaruit de kerken leeg lopen, is dan ook vrij goed aan te wijzen. Dat is de verhuizing. Ook trouwe kerkgangers horen na een verhuizing meestal nooit meer iets van hun kerkgenootschap. Soms, in gunstige gevallen, na twee jaar een briefkaart. De drukte van de verhuizing maakt dat de brave gelovige so-wie-so een tijdje niet naar zijn kerk komt. Als er niemand is die dat wat kan schelen, dan blijft dat vaak zo.

Kerken die willen groeien, of die willen blijven bestaan, moeten dan ook goed letten op mensen die verhuizen. Er is nu eenmaal maar een beperkte hoeveelheid energie beschikbaar voor de werving van nieuwe leden. Het is het efficiëntst die energie te richten op mensen die net verhuisd zijn of anderszins alleen zijn komen te staan. Langs de deuren gaan zoals sommige bewegingen doen, kost veel moeite en levert weinig op. Het blijft bewonderenswaardig, maar het is ook verspilling van kostbare energie.

Het kost enige inspanning om een godsdienstige beweging of een kerkgenootschap qua ledental boven de streep te krijgen en houden, maar hoe je dat moet doen, daarover staat een heleboel in de handboeken van de godsdienstsociologie. Maar de mallotige elite van Nederland denkt dat het bij godsdienst en kerk gaat om een ‘innerlijke behoefte’ naar beantwoording van ‘de grote levensvragen’. Die antwoorden geeft een godsdienst natuurlijk ook wel, maar dat is bij de rekrutering of het ledenverlies maar bijzaak.

Over alle voorafgaande kwesties is veel nagedacht, onderzocht en geschreven. De geschriften van iemand als de Amerikaanse godsdienstsocioloog Rodney Stark zijn voor gelovigen en ongelovigen een goed startpunt. Maar de moderne intellectuele verachters van de godsdienst en de eigentijdse beroepschristenen hebben waarschijnlijk met elkaar gemeen dat ze veel liever boeken lezen die onbegrijpelijk zijn.