De Goddelijke Kanarie

Om de ziel van de Braziliaan te begrijpen, moet je hem betrappen op het moment van een doelpunt.

Wanneer voetbal de mensen brengt tot bidden en huilen, tot het baren van een kind en het tarten van de dood, dan is er iets meer aan de hand dan simpel tegen een balletje trappen. En wat dan wel? Hoe is dat zo gekomen?

Het begon allemaal zoals overal, met Engelsen, immigranten en zoons van immigranten, employés van handelsfirma's, textielfabrieken en andere bedrijven, die, op het eind van de negentiende eeuw, in hun vrije tijd een balletje plachten te trappen. En zoals overal bestrijden ook in Brazilië diverse staten en steden elkaar hierin het pionierschap. De zuidelijke staat, Rio Grande do Sul, voert aan dat de rage was komen overwaaien uit het aangrenzende Uruguay en beweert dat, bij gebrek aan leren ballen, aanvankelijk werd gespeeld met runderblazen; in Minas Gerais houdt men vol (mineiro's staan bekend om hun koppigheid) dat daar al in de achttiende eeuw, toen er goud werd gevonden, het voetbalspel werd bedreven; São Paulo ten slotte, als industriestad, kon bogen op de grootste Engelse kolonie - kortom: overal waar Engelsen waren was wel een bal, en het schijnt dat ook in kloosters en seminaries, om in godsnaam de vrije tijd door te komen, al vroeg werd gevoetbald.

Maar in enigszins georganiseerde vorm, en betrouwbaar gedocumenteerd, dateert het Braziliaanse voetbal van 1894. Toen namelijk verscheen Charles Miller, een in Brazilië geboren zoon van Engelse immigranten, met Engelse gewoonten en zelfs een Engels accent, in São Paulo, terug van een studieverblijf van tien jaar in Engeland. Daar was hij een gewaardeerd speler geweest van de eerste-divisieclub Southampton en bij zijn terugkeer in Brazilië bracht hij twee leren ballen mee, vermoedelijk de eerste echte voetbalballen die onder Braziliaanse ogen kwamen. Daarmee organiseerde hij wedstrijdjes met Engelsen, zoons van Engelsen, en de Braziliaanse rijkeluiszoontjes die lid waren van de reeds bestaande São Paulo Athletic Club (let op de th). Met het toetreden van de Duitsers van de club Germãnia, van andere welgestelde immigranten en de bekakte studenten van het MacKenzie College, nam voetbal de plaats in van het slaapverwekkende cricket en het ruige rugby, om het meest geliefde tijdverdrijf te worden van de elite. Tegelijkertijd begon in de buitenwijken, bijna heimelijk, de 'gewone man' (arme blanken, negers, mulatten) de rijken na te doen, en zo ontstonden de eerste volksclubjes. Van de clubs uit die tijd, zowel de arme als de rijke, is er geen één die nog bestaat.

Velen zien in voetbal een allegorie van het leven: de individuele strijd, de gemeenschappelijke strijd, vreugde, verdriet, tragiek. En onvoorspelbaarheid. Niet voor niets zeggen we, ook in algemene situaties des levens: 'De bal kan raar rollen.' Want hoe perfect iemands balbeheersing ook is, 100% controle, met de voet, is nooit mogelijk. Met de hand wel, of bijna. Vandaar dat handbal zo'n vreselijk rotgezicht is om te zien. Maar de voet is een elementairder, aardser lichaamsdeel dan de hand. En de Braziliaan, met name de carioca (de inwoner van Rio), is volgens de journalist Armandao Nogueira voor het voetbal voorbestemd, want zijn ziel is sferisch, ofwel bolrond. Ook God is rond. En Pelé, was hij niet als mens geboren, hij zou als bal zijn geboren. (...)

Uit: De Goddelijke Kanarie - August Willemsen
Over het Braziliaanse voetbal
Pag. 10-12
Uitgeverij: Thomas Rap
Amsterdam 1994