Julia Gillard nieuwe premier Australië

Sinds donderdag heeft Australië een nieuwe Minister-President nadat Julia Gillard door Gouverneur-Generaal Quentin Bryce werd beëdigd als 27e premier van het land. De verkiezing van Gillard tot Premier is in vele opzichten een unicum. Natuurlijk kan niemand om het feit heen dat Gillard de eerste vrouwelijke Premier van Australië is, maar van veel groter gewicht is het feit dat Kevin Rudd door zijn eigen partij opzij is gezet in een ware coup die hem ook nog eens de enige Premier in de geschiedenis maakt wie dit overkomen is in zijn eerste ambtsperiode. Dit betekent dat Kevin Rudd zijn overtuigende verkiezingsoverwinning van oktober 2007 niet kan verdedigen. Maar precies die op handen zijnde verkiezingen – naar verwachting later dit jaar – waren de directe aanleiding van de ontwikkelingen van de afgelopen week.

Het gonsde al weken van de geruchten. Na ongekend hoge popluariteitscijfers in de polls – ze maakten Kevin Rudd de gelijke van jaren ’80 Labour Premier Bob Hawke in meest populaire na-oorlogse premier – kwam er een maand of drie terug plotseling de klad in. En hoe. Kevin Rudd tuimelde van zijn voetstuk. Over het hoe en waarom van deze vrije val doen veel theorieën de ronde, maar daarin zijn duidelijk enkele constanten aan te wijzen.

Ten eerste is daar de Emissions Trading Scheme – of ETS – het groene troetelkindje van Rudd, dat Australië nog voor Kopenhagen als een van de grote bestrijders van climate change onder het internationaal voetlicht had moeten brengen. Rudd kreeg in 2007 veel steun van een nieuwe generatie kiezers en veel van deze kiezers stemden op Rudd omdat in hun ogen de Liberals onder leiding van John Howard het zicht op de werkelijkheid waren kwijtgeraakt met hun uitermate behoudende opstelling ten opzichte van deze problematiek. De latere Liberals-leider Malcolm Turnbull wilde zich aansluiten bij de climate change politiek van de regering Rudd, maar hij werd daardoor onverwacht weggestemd als Liberals-leider en vervangen door de zeer conservatieve Tony Abbott, een climate sceptic. Ik verwijs voor dit geheel graag naar mijn eerdere stuk over de politieke ontwikkelingen in Australië.

Ironisch genoeg was het mede door de komst van Abbott als leider van de Liberals dat de vrije val van Rudd werd ingezet. Ten eerste was daar zijn halfslachtige houding ten opzichte van de ETS, een houding die nog penibeler werd door het mislukken van ‘Kopenhagen’, wat resulteerde in het voorlopig in de ijskast zetten van de ETS. Ten tweede maakte Rudd zich niet bepaald populair door zijn halfslachtige opstelling ten opzichte van het toenemend aantal gammele bootjes vol vluchtelingen dat de Australische kust weet te bereiken. Dat Liberals-leider Abbott zich in deze zaak consequent vasthoudend opstelt levert hem uiteraard de bekende verwijten van ‘racisme’ en ‘onderbuikgevoelens’ op. Maar meer dan een inspelen op xenofobische sentimenten vervolgt Abbott vooral de politiek van de regering Howard, die erop was gericht de groeiende mensensmokkel-industrie een halt toe te roepen. Dat dat schrijnende situaties tot gevolg heeft is onvermijdelijk, maar weinigen in de politiek hebben een duidelijk antwoord op de problemen die deze kwestie met zich meebrengt. In de persconferentie die Rudd woensdag half elf ‘s avonds plaatselijke tijd gaf, haalde hij nog eens aan hoe hij absoluut niet van plan was toe te geven aan de ‘ruk naar rechts’ in de vluchtelingenproblematiek, die mede dankzij het aantreden van Tony Abbott waarneembaar was onder de Australische bevolking. Opvallend is dat Julia Gillard na haar aantreden direct meedeelde dat ze de onrust onder de bevolking in deze kwestie volledig begreep – zonder daarbij overigens ook maar enige toezegging te doen richting een wijziging in beleid.

Naast deze twee kwesties sneed Rudd zich de afgelopen weken lelijk in de vingers met de hoge belastingen die hij de mijnbouwindustrie op wilde leggen. Een felle reclamecampagne was het gevolg en hierin wilde de regering niet onderdoen voor de alarmerende beelden die de mijnbouwindustrie de Australische bevolking voorschotelde. Rudd spendeerde miljoenen aan overheidsgeld om de bevolking duidelijk te maken dat deze belasting een goede en gerechtvaardigde zaak was. Daarmee raakte hij op zich al in de problemen omdat hij de regering Howard altijd had aangevallen op de miljoenen gemeenschappelijk geld die zij spendeerde aan overheidscampagnes. Maar ernstiger was dat de bevolking ontvankelijk bleek voor de boodschap van de mijnbouwindustrie. Er mogen dan miljarden in deze booming sector omgaan, maar de vrees dat de hoge belastingen tevens vele ontslagen tot gevolg zou hebben bleek doorslaggevend. Niet voor niets kondigde Gillard direct na haar aantreden aan dat er ‘onderhandeld’ kan worden over de belastingen. Dit resulteerde direct in een stijging in waarde van aandelen in de mijnensector.

De nekslag werd Rudd echter toegebracht door de zogenaamde ‘powerbrokers’ binnen zijn eigen partij. Rudd was geliefd bij het kiezersvolk, maar binnen de Labour-gelederen werd zijn autoritaire manier van regeren weinig gewaardeerd. De powerbrokers, afkomstig van de rechtervleugel van de partij, zagen hun kans schoon en wisten de tot woensdag tegenstribbelende Deputy Premier Gillard uiteindelijk te overtuigen Rudd uit te dagen aangaande de partijleiding en daarmee het Premierschap. In de persconferentie die Rudd in allerijl belegde op woensdagavond kondigde hij nog aan dat er donderdag om negen uur ‘s morgens een stemming zou zijn, waarin het partijkader zou beslissen wie verder zou gaan als Premier. De anti-Rudd machine was echter al dermate in werking gesteld dat Rudd aan het einde van de nacht besloot af te zien van deze stemming om verdere vernedering te voorkomen. Die omineuze ontwikkeling had iedereen al zien aankomen, zeker toen woensdagavond bekend was geworden dat de belangrijkste vakbond haar steun in Rudd had opgezegd ten faveure van Gillard. Rudd gaf te kennen af te treden als Premier en Julia Gillard werd als enige kandidaat zonder problemen verkozen tot nieuwe Premier.

Opvallend genoeg is Gillard afkomstig van de linkervleugel van Labour, maar meer nog dan een overtuigd links politicus is Gillard een pragmaticus die, in de woorden van Tony Abbott, ‘het publiek precies laat horen wat ze willen, zonder dat dit direct resulteert in rigourueze beleidswijzigingen.’

De eerste polls wijzen erop dat de Labour-leiding een goede zet heeft gedaan, want met Gillard als nieuwe Premier schoot de partij omhoog in de polls. Of Rudd werkelijk zou hebben verloren van Abbott zal een eeuwig mysterie blijven, maar de tekenen waren voor Labour dermate alarmerend dat men geen enkel risico wilde lopen.

Vlak voor zijn aftreden hield Kevin Rudd een toespraak waarin hij zei trots te zijn op de dingen die hij had bereikt. Hij noemde met name de apology tegenover de zogenaamde stolen generation, en de slechte behandeling van Aboriginals in het algemeen door de Australische geschiedenis heen, een apology waar Howard nooit iets voor voelde. Evenzeer was Rudd trots op zijn economische stimulus package dat Australië ten tijde van de Global Financial Crisis had behoed voor een recessie. Ere wie ere toekomt, ik denk dat Rudd in deze terecht trots toonde, ook al stuwde deze politiek het staatstekort enorm omhoog.

De tranen die Rudd niet wist te onderdrukken – ‘What I’m less proud of is that I’ve been blubbering’ – zullen velen bijblijven, evanals de trieste blik van Rudd nadat hij plaats had genomen op een van de achterste bankjes van de Labour-fractie in het parlement, gezicht zo goed mogelijk in de plooi want de camera’s wachtten ongewtijfeld op nieuwe tranen.

Inmiddels heeft Gillard een gesprek met Rudd gehad over zijn toekomst. De positie van Minister van Buitenlandse Zaken is de afgelopen dagen al herhaaldelijk gevallen, maar we moeten zien of dat ook werkelijkheid gaat worden. Gillard wilde nog niets loslaten over het gesprek, maar we zullen deze week ongetwijfeld meer gaan horen.

Kees Bakhuyzen