De gevolgen van het cultuurrelativisme
Religie noch afkomst mag een beroep op overtreding van de wet rechtvaardigen.
Frits Bolkestein
Uit:
DIRK VERHOFSTADT IN GESPREK MET PAUL CLITEUR:
EEN ZOEKTOCHT NAAR HARMONIE, Houtekiet 2012. (403 pagina's)
Bestellen?
29. Sinds een tiental jaar wordt er felle kritiek gegeven op het cultuurrelativisme. Wat houdt dat in?
PC: Het cultuurrelativisme is de opvatting dat alle culturen en culturele uitingen gelijk zijn. Je kan nooit de ene cultuur de voorkeur geven boven de ander. Althans een dergelijke voorkeur is dan nooit meer dan een smaakoordeel waarvoor geen redelijke argumenten zijn aan te dragen die anderen zouden kunnen overtuigen.
29.1. Wat is er mis met het cultuurrelativisme? Net zoals Protagoras zou men kunnen stellen dat we de regels waarnaar we leven, ontlenen aan de maatstaven van de samenleving waarin men leeft.
PC: Er is niets mis met cultuurrelativisme in de zin dat we sommige van onze waarden en normen nu eenmaal van onze directe omgeving hebben gekregen. Het klassieke voorbeeld is links of rechts houden in het verkeer. Je kan niet zeggen dat de Britten aan de verkeerde kant van de weg rijden en wij aan de goede kant van de weg. Zij zijn gewend links te rijden, wij rechts. Dat geldt ook voor sommige morele regels. Allerlei regels over groeten, het familieleven, de wijze waarop we omgaan met onze vrienden – het zijn allemaal cultureel bepaalde zaken en daarbij kan men verschillende standpunten innemen. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat dit geldt ten aanzien van alle
morele regels. We kunnen niet zeggen dat wij nu eenmaal gewend zijn alle mensen gelijk te behandelen en dat nazi’s nu eenmaal gewoon waren homo’s, zigeuners en joden te verbranden. ’s Lands wijs, ’s lands eer.
Dat zou absurd zijn. Het erkennen van het legitieme karakter van een zekere mate van culturele pluriformiteit wil niet zeggen dat alles relatief is. Je moet een minimale kern van universele waarden aanvaarden en die norm is gelijke behandeling. Zoals de ethicus Peter Singer duidelijk maakt, wil dat niet zeggen dat mensen feitelijk gelijk zijn. Waar we het over hebben, is equal concern (gelijke zorg) of, meer uitgebreid, the principle of equal consideration of interests (het beginsel van de gelijke belangenbehartiging).
29.2. Jarenlang hebben verlichte mensen, ook sociaaldemocraten en liberalen, het cultuurrelativisme ondersteund en toegepast. Zelfs vandaag vind je vooral in linkse kringen nog steeds kritiek op de manier waarop we praten over andere culturele gebruiken. Voor hen is het cultuurrelativisme een dogma.
PC: Het is inderdaad hardnekkig. Ik denk dat de ‘vreemde cultuur’ de ‘maatschappelijke klasse’ heeft vervangen. Ik bedoel: in socialistische en sociaal-democratische kringen was het gewoon op te komen voor de armere maatschappelijke klassen. Maar die maatschappelijke klasse is langzaam etnisch geworden, in de zin dat het in de westerse wereld vooral immigranten zijn die tot de armere sociale klassen behoren. Dan wordt het enigszins progressief om voor de belangen van die ethnisch-religieuze minderheden op te komen. Vandaar is het maar een kleine stap naar het gaan beschermen van de cultuur van die ethnische klasse – wat die cultuur ook moge zijn. Dat laatste is natuurlijk van belang. Ook al schendt die cultuur idealen van de van oudsher progressieve sociaaldemocratische cultuur, zoals de maatschappelijke gelijkheid van mannen en vrouwen bijvoorbeeld, dan nog blijft men die cultuur van die ethnische en religieuze minderheden verdedigen.
Volgens mij is dit een fatale vergissing. Marx en Engels kwamen op voor de belangen van de arbeidende klasse. Hedendaagse postmodernisten en andere cultuurrelativisten komen op voor de cultuur van niet-westerse immigranten. De misvatting is dat het altijd in het belang van die niet-westerse immigranten is dat men hun cultuur niet ter discussie stelt. Begrijpelijk allemaal, maar het is een misverstand dat veel ellende heeft veroorzaakt. Hetzelfde misverstand heb je met respect en tolerantie. Uit respect zou je iemands diep gekoesterde overtuigingen niet kritisch mogen bekijken. Dat is onjuist. Respect voor iemands persoonlijkheid betekent dat je hem tegenspreekt in zijn overtuigingen als die niet sporen met jouw eigen overtuiging. En tolerantie betekent dat je gedoogt dat iemand jou tegenspreekt in jouw overtuiging die voor een secularist, atheïst of agnost even diep kan zijn als voor een gelovige.
29.3. We leefden lange tijd in de veronderstelling dat het multiculturalisme het ideaal was, en dat we daarom geen kritiek mochten uiten op bepaalde praktijken in andere culturen. Vandaar het afkalven van waarden als kritiek en publieke discussie.
