Mongools monetair beheer

Het was een monetaire crisis die in 1294 een eind heeft gemaakt aan het bewind van de koning van de Mongolen die zich, samen met zijn legers, meester had weten te maken van de gebieden die nu als Iran en Irak bekend staan.

Deze koning-krijgsheer, Geikhatu, was in 1291 aan de macht gekomen door op het juiste moment de juiste leden van de zijn familie te vermoorden. Geikhatu mocht zich vanaf dat moment koning (‘Khan’) noemen. Of eigenlijk ’onderkoning’, Il-Khan, want de echte koning aller Mongolen zat in Peking. Krijgsheer Geikhatu was in theorie slechts diens onderkoning.

Naar Chinees voorbeeld voerde de nieuwe onderkoning papiergeld in. Dat was een slim idee. De
bekwame regeerder had nog meer slimme ideeën. Hij verbood de bevolking edelmetaal als geld en ruilmiddel te gebruiken. De straffen op overtreding van dit verbod waren vorstelijk. De slimme economische experts van het regime meenden dat het verbod er toe zou leiden dat alle edelmetaal in handen van de heersers zou vallen. Het gevolg van de maatregel was volledig onvoorzien: alle handel viel stil. Het ontbrak nu bijna iedereen aan bijna alles.

Zoals altijd was er meer aardigs. De soldaten van het leger des konings werden met het nieuwe papiergeld betaald, en kochten daarmee hun proviand. De verkopers van dat proviand moesten uiteraard belasting betalen, dat was redelijk, voor niets gaat de zon op. Die belastingen wensten de Mongoolse heersers nu weer niet in hun eigen zelfgemaakte papiergeld te ontvangen. Dat moest in edelmetaal. Hierdoor nam het vertrouwen in het Mongoolse papiergeld toch enigszins af.

De verslagen over de chaos en ontreddering die het gevolg was van deze samenloop van slimme maatregelen doen vermoeden dat de krankzinnigheid en de schade voor de bevolking van EU-formaat geweest moeten zijn. Maar die verslagen zijn natuurlijk niet objectief, en gemaakt door vijanden van Geikhatu, althans door geletterde hovelingen van zijn vijanden.

In de algemene verwarring en misère die het resultaat is van dit scherpe monetaire beleid grijpt een zekere Ghazan de macht. Ghazan was zoon van een vorige koning, Arghun, die door Geikhatu vermoord was. Ghazan was opgevoed als Boeddhist. Als hij aan de macht komt, bekeert zich tot de godsdienst van de vrede. De bekering tot de islam van Ghazan en zijn clan is in veel opzichten een keerpunt in de geschiedenis van het Midden-Oosten.

Ghazan’s inmiddels islamitische dynastie blijft aan de macht tot 1335/1336. Daarna wordt het nog erger in Iran. Het regime van de Mongolen, die sinds 1295 moslim waren, was uiteraard voor de bevolking toch dragelijker geweest dan anarchie die er vanaf 1325 heerste. Pas tegen 1400 is de rust een beetje teruggekeerd, als de Turks-Mongoolse krijgsheer en mensenvriend Timoer Lenk, ook moslim, vanuit Centraal-Azië er in slaagt Iran en ommelanden te onderwerpen.

Een tijdgenoot van al deze prachtige Mongoolse monetaire en economische maatregelen meende dat de schade die de Mongoolse onderkoningen van Irak en Iran hebben aangericht, ‘nog in geen duizend jaar’ hersteld kon worden. De crisis had daarentegen ook een voordeel gehad: de elite van de Mongolen was tot de islam overgegaan.

Monetair wanbeheer kan kennelijk een levensvatbare maatschappij kapot maken. Maar ach, geen zorgen, dan is de islam de oplossing.