Scheidslijn

De derde maart 1989 was een belangrijke dag in mijn leven, een van die dagen die zorgde voor een waterscheiding. Op die dag was ik via het nieuws getuige van de anti-Rushdie demonstratie in Den Haag. Ik zag voor de camera een met slechts drie woorden Nederlands behepte waanzinnige schreeuwen ‘man moet dood!’ Met stijgende verbazing en onsteltenis keek ik verder naar het nieuwsbericht. Tot die dag was ik een aanhanger geweest van wat ik later – in navolging van velen - de ‘multikul’ zou gaan noemen en had het me alleen maar gestoord, al dat gezeur over de groeiende aantallen immigranten. Waar maakte men zich in godsnaam druk over? De omslag in mijn denken zou pas in de loop der jaren zijn volle bestendigheid krijgen, maar de kiem werd absoluut gevormd door die beelden uit Den Haag, toen ik me langzaamaan begon te beseffen dat Nederland met zijn immigratiebeleid een enorm paard van Troje had binnengehaald.

Op 14 februari 1989 sprak ayatollah Khomeini de fatwa uit over Salman Rushdie en eenieder die meehielp aan de verspreiding en distributie van De Duivelsverzen. We zijn twintig jaar verder. Als normaal – dat wil zeggen logisch en rationeel denkend - mens zou je verwachten dat de fatwa en alles wat daarop volgde de ogen zou hebben geopend van iedereen die pal staat voor de in decennia, zo niet eeuwen opgebouwde westerse waarden betreffende persoonlijke vrijheid en vrijheid van meningsuiting. Je zou graag zien dat deze periode werd afgesloten met een overtuigende daad die een definitief einde maakt aan de waanzin die twintig jaar geleden begon. Niets is minder waar. We worden deze dagen in Nederland geconfronteerd met de aanklacht tegen Geert Wilders en met de weigering van de Britse autoriteiten hem toe te laten in Groot-Brittannië. En dat is bepaald niet het enige. Terugkijkend op de afgelopen twintig jaar kan ik alleen maar constateren dat het steeds erger is geworden. Opera’s en toneelstukken die niet mogen worden opgevoerd, een toenemend aantal schrijvers en politici dat wordt bedreigd. Wie destijds had aangekondigd dat sharia-wetgeving voet aan de grond had gekregen in Europa zou waarschijnlijk voor gek zijn versleten. Helaas, de waarheid is ernstiger dan we ooit hadden kunnen vermoeden.

Een van de ernstigste facetten van die waarheid is dat we duidelijk hebben moeten inboeten op het gebied van de vrijheid van meningsuiting. Wie zou er in godsnaam een tweede Rushdie willen worden? Natuurlijk, godzijdank (men vergeve mij mijn woordgebruik) zijn er nog steeds genoeg mensen die hun nek uitsteken, maar over de breedte genomen kun je toch niet anders dan vaststellen dat de zelfcensuur langzaamaan om zich heen heeft gegrepen, misschien niet altijd even manifest, maar zeker aanwezig. Daarbij wordt kritiek op de islam alleen maar moeilijker nu vanuit de islamistische wereld steeds meer wordt aangedrongen op strengere maatregelen tegen zogenaamde uitingen van dat uitermate vage en tegelijkertijd vreselijke begrip ‘islamofobie’, waarbij westerse regeringen – met Nederland uiteraard in de voorste gelederen – maar al te bereid blijken in te gaan op de eisen en water bij de wijn te doen. Dat dat zonder enige tegenzet gepaard gaat zal niemand verbazen.

Het voorbeeld is al vaak aangehaald; in 1979 verscheen de Monthy Pyhton film The life of Brian, gebaseerd op het leven van Jezus. Geen mens die er werkelijk wakker van lag. Een minder aangehaald maar even treffend voorbeeld is de roman Het Evangelie volgens Jezus Christus van de Portugese schrijver José Saramago, verschenen in 1991, dus drie jaar na De Duivelsverzen. Ik ga hier niet in op de persoon en vooral de vaak dubieuze denkbeelden van Saramago. Ik probeer zijn schrijven daar – voorzover mogelijk – los van te zien en volgens mij heeft hij naast een aantal teleurstellende ook enkele zeer goede en interessante boeken geschreven, waarvan dit er een is. In Het Evangelie volgens Jezus Christus geeft Saramago zijn eigen draai aan het verhaal van Jezus dat we uit de Bijbel kennen. Jezus wordt een mens van vlees en bloed, met twijfels en zwakheden en met Maria Magdalena als zijn geliefde. Een interessante invalshoek, goed geschreven en helaas door de laffe Portugese autoriteiten teruggetrokken als kandidaat voor een belangrijke Europese literatuurprijs omdat het kwetsend zou zijn voor de katholieken. Maar daar bleef het bij. Saramago heeft zich altijd vrij en blij kunnen bewegen en hij heeft nooit bang hoeven te zijn dat zijn kop eraf zou gaan, noch heeft enige boekverkoper ooit hoeven vrezen voor zijn zaak als hij het boek in de etalage uitstalde.

Het geeft precies weer waar de scheidslijn ligt. In de westerse wereld, maar eigenlijk in de wereld als geheel. Er zijn landen en culturen die de vrijheid van meningsuiting willen inperken en er zijn landen waar die vrijheid – terecht – als een fundamenteel en onvervreemdbaar recht wordt gezien. En het is van het grootste belang dat iedereen die wil dat er op geen enkele wijze aan dat recht wordt getornd dat duidelijk laat zien, opdat we niet in de gaten krijgen dat we iets voorgoed kwijt zijn als het al te laat is. En het wordt ook een keer tijd dat iedereen die wil vechten voor dat recht het predikaat ‘progressief’ of ‘vooruitstrevend’ terugvordert op de zelfbenoemde ‘weldenkende’ elite, die uit naam van een heilig geloof in het multiculturalisme maar vooral in een daar direct uit voortvloeiend cultuurrelativisme toestaat dat er voortdurend iets van dit recht wordt afgenomen en die daarom wel de laatsten zijn die we dit predikaat kunnen geven.

Kees Bakhuyzen