IN DUBIO

‘Het is beter tien onschuldigen op te hangen dan één schuldige te laten lopen.’ Toen een kenner van het islamitische imperialisme in het algemeen, en van het Turkse imperialisme in het bijzonder, dat glimlachend aan mij voorhield, was ik wel onder de indruk van zo veel wereldwijsheid. Ik was dan ook nog jong en had niet veel gelezen en nog minder meegemaakt.

De Turkse en de moslimse rechters die de orde moesten bewaren in de door de moslims veroverde gebieden, mogen de afgelopen eeuwen die richtlijn gevolgd hebben – in het westerse recht geldt een ander principe: in dubio pro reo, ‘in geval van twijfel ten gunste van de verdachte’. Het zou in Europa en Amerika raar gevonden worden als een rechter in zijn vonnis moest zeggen:
‘Ik weet niet zeker of u deze gruwelijke moorden gepleegd hebt. Daarom geef ik u zes jaar, in plaats van levenslang.’ Bij twijfel volgt vrijspraak, dat hoort in alle landen van de wereld zo te zijn – denken leken.

Toch zouden de rare lage straffen die er in Nederland af en toe gegeven worden, ik durf het haast niet te denken, wel eens te verklaren kunnen zijn uit twijfel bij de rechter. Het kan toch haast niet anders of er moeten ook rechters hun twijfels gehad hebben bij de Schiedammer Parkmoord, Lucia B., en wat er zo allemaal meer aan gerechtelijke dwalingen bekend is geworden. Kennelijk zijn rechters door zulk soort gevallen er zo langzamerhand op uitgehard om ook bij twijfel een verdachte gewoon te veroordelen. Het gevoel dat twijfel ten gunste van de verdachte moet werken, is weggesleten bij de ex-gymnasiasten die, in toga gehuld, de Nederlandse rechtsstaat in stand zouden moeten houden.

De zaak tegen Wilders, ik geneer me er weer eens over te beginnen, draagt bij aan het vermoeden dat twijfel in Nederland voor rechters geen argument meer is. De rechters van het Hof in Amsterdam twijfelden of ze wel het bevel moesten geven Wilders als een misdadiger voor de strafrechter te brengen. Die twijfel op zich was genoeg geweest om te besluiten dat niet te doen. Toen rechters op het gymnasium nog Latijn in hun pakket hadden, zijn ze de regel in dubio abstine vast wel eens tegengekomen: ‘bij twijfel niet doen’. Maar ze deden wel iets, ze raadpleegden Prof. Dr. Mr. Tom Schalken (Vrije Universiteit), die lang geleden als ambtenaar bij Justitie de hand had gehad in de wetgeving die de hele procedure tegen Wilders mogelijk maakte, de zogeheten artikel 12 procedure.

In plaats van een onoverkomelijk bezwaar vonden ze Schalkens bemoeienis met de totstandkoming van deze wetgeving juist een voordeel. Het grondwettelijke idee dat de wetgevende en de rechtsprekende macht van elkaar op afstand moeten worden gehouden, is kennelijk ook al bijna (of helemaal) ter ziele. Nederland schaft zich af. Toen Schalken voor deze mooie taak gevraagd werd, danste hij van pret een pirouette, en wist het zo ver te krijgen dat de verdachte Geert W., volksvertegenwoordiger, voor de strafrechter kwam te staan. Als de macht van de staat in de verkeerde handen valt, dan heeft de maatschappij een lastig probleem.

Schalken heeft flink geprofiteerd van de nobele gevoelens van collegialiteit en solidariteit die rechters onderling hebben. Rechters vinden rechters belangrijker dan recht. De rechtbank heeft in een tussenuitspraak op 23 mei wel een paar lelijke dingen over Schalken gezegd, en dat wordt door optimisten als een triomf gezien, als een ‘bijvangst’. Er is inderdaad sprake van een bijvangst, maar dat is een andere.

Vanaf nu is het aan leden van de rechterlijke macht toegestaan om met een getuige, in ieder geval met een getuige-deskundige, te gaan dineren. Om ogenschijnlijk schone handen te houden kunnen ze voor de zekerheid natuurlijk nog wel beter een collega sturen om het vorkje te prikken en het varkentje te wassen. Zo’n diner kan ongestraft plaats vinden, zelfs als het enkele dagen voor de zitting van de rechtbank valt, en zelfs als het er naar uitziet dat de eetafspraak is gemaakt met het oog op die zitting. Ook is het geen bezwaar als de edelachtbare als toetje een paar bladzijden uit het dossier heeft meegenomen, ter verrijking van het dessert of om zijn vingers mee af te vegen. Intimidatie of beïnvloeding zijn bij echte deskundigen immers uitgesloten.

Ik betreur het dat ik bij de zaak-Schalken betrokken ben geraakt. Dat ontneemt me niet het recht er iets van te vinden of er iets over te beweren. Ik geloof dat ik een goed advies in de aanbieding heb voor deskundigen die in de toekomst door een rechter oneerbaar benaderd worden. Die rechters denken in ernst dat de kreupele stukken die zij opstellen, ‘wetenschappelijk werk’ zijn waar u als wetenschapper belangstelling voor heeft. Daar bent u misschien niet één-twee-drie op bedacht. Sterker nog, daar zou u van zijn leven niet opkomen. Daarom vertel ik het u nu even, ik wist het zelf ook niet, een strafpleiter heeft het me later uitgelegd. U denkt, net als ik, dat die kromspraak gewoon bezoedeling van de reputatie van de verdachte is.

Nu het advies. Doe niet zoals ik gedaan heb: vol walging zo min mogelijk notitie nemen van het onzedelijke gedrag van de edelachtbare mee-eter. Nee, er is iets veel beters. Zeg hem dat je de zaken nu toch ineens wel heel anders ziet. Dat je wat tijd nodig zult hebben om de dingen ook eens vanuit dit nieuwe perspectief te bekijken. Luister goed naar hem, en maak wat aantekeningen. Uit de nieuwe inzichten die hij u ‘aanreikt’, die hij zogezegd ‘aangeeft’, vloeit toch beslist voort dat u door twijfel bent bevangen, en wat extra studietijd nodig hebt om de zaak nog eens door te nemen. Vraag hem of hij een mogelijkheid weet om die benodigde extra tijd discreet gefinancierd te krijgen. Wie weet wat er gebeurt.

Ja, mogelijk veroorzaakt zoiets achteraf gedonder en geeft het wat ophef, als u tenminste ergens bij een krant of website een rechtschapen redacteur kunt vinden die uw verhaal wil publiceren. Maar gedonder en ophef in de media, dat heeft geen betekenis voor de loop van het recht. De rechtspraak bevindt zich van ouds in een ander universum. Gelukkig maar. Er wordt al genoeg gepiekerd, getobd en getwijfeld in deze wereld, daar hoeven onze wereldwijze rechters niet aan mee te doen. Bovendien, een rechter die tobt, piekert en twijfelt laat misschien wel eens een boef lopen. Dat moeten we met elkaar niet willen.