Het is opvallend dat in drie recente Nederlandse romans migratie een belangrijk thema vormt: in het met de Libris literatuurprijs 2013 bekroonde
Dit zijn de namen van Tommy Wieringa, de historische roman
De Afvallige van Jan van Aken en
La Superba van Ilja Leonard Pfeiffer, een ode aan de stad Genua.
De trek naar het Beloofde Land is van alle tijden. En daarmee de gelukszoekers, vluchtelingen, ontwortelden, die fantaseren over een beter leven. Ze ondernemen vaak tochten vol ontberingen en rampspoed om hun dromen te realiseren. Volgens Pfeiffer is migratie het praktisch uitvloeisel van visioenen en illusies. Wieringa verbindt de helletocht van een groep vluchtelingen met de exodus van het Israëlische volk uit Egypte naar het land Kanaän. En Van Aken verbeeldt de vierde eeuw na Christus, waarin de neergang van het Romeinse Rijk is begonnen en de Goten aan de grenzen ervan staan te dringen, opgejaagd door de Hunnen.
“Waarom bestaat er geen handboek voor vluchtelingen?”, vraagt de Joodse acteur Kurt Gerron zich af in de indrukwekkende roman
Terugkeer ongewenst van Charles Lewinsky. Hij is gevlucht voor het naziregime en belandt in Oostenrijk, Frankrijk en Nederland. Hij was in Duitsland bekend als regisseur en van zijn rol in De Driestuiversopera van Brecht, waarin hij Macky Messer zong, en in de film Die Blaue Engel met Marlene Dietrich. In Nederland wordt hij in 1943 afgevoerd naar Westerbork. Vandaar gaat het naar Theresienstadt, waar hij gevraagd wordt een propagandafilm te maken over dit kamp. Bij weigering gaat hij door naar Auschwitz . Hij doet het, omdat hij denkt daarmee mensen te kunnen redden. Maar hij redt hen niet noch zichzelf. Op 30 oktober zijn hij en zijn vrouw in Auschwitz vermoord, drie dagen voordat het vergassen definitief gestaakt wordt.
“Ja, zo’n handboek zou moeten bestaan. Met alle zinnen die je als vluchteling steeds weer nodig hebt”, zegt Gerron. En dan spreekt hij over de onvermijdelijke formulieren. “Bij de vreemdelingendienst in Amsterdam waren twee ambtenaren met de bureaus naast elkaar. Bij de een moest ik de vraag ‘aantal kinderen’ met ‘nul’ beantwoorden, anders accepteerde hij het papier niet. De ander hield vol dat het ‘geen’ moest zijn. Ook zo leer je Nederlands. “ Deze bureaucratisering in de behandeling van vluchtelingen lijkt in de loop der tijd alleen maar te zijn toegenomen gelet op de vele incidenten met asielzoekers, zoals ze tegenwoordig heten, waarvan de zelfmoord van Dolmatov een dieptepunt is. Amnesty International is een campagne over het Nederlandse vreemdelingenbeleid gestart op
Ikschaammediepnl met daarin o.a. een filmpje, bedacht door Pieter en Tim Perry.