“In het licht van mogelijke associaties”

door Barry Oostheim

Dat de PVV zich zorgen maakt over de mogelijke benoeming van Ybo Buruma is wel enigszins voorstelbaar. Nog een raadsheer bij de Hoge Raad met een uitgesproken mening over Wilders. De schijn van vooringenomenheid jegens Wilders en zijn partij staat al niet op zichzelf bij de Hoge Raad. Moszkowicz liet al in november weten zich “ernstige zorgen” te maken. Eerst was er de president van de Hoge Raad, Corstens die zijn afkeuring liet blijken over Wilders’ opstelling, vervolgens was er de advocaat generaal Aben van dezelfde Hoge Raad die in een brief aan de rechters liet weten dat de wraking eigenlijk onterecht was. En dat terwijl de heren in de nabije toekomst zich wellicht nog over de zaak Wilders moeten buigen.

Maar dat is nog niet alles. Als toefje op de slagroom verhaalde Spong in een lezing opgetogen over nieuwe jurisprudentie die was ontstaan door een zwaarwegend arrest van De Hoge Raad op 23 november 2010. Enkele weken na de wraking. Jurisprudentie die volgens Spong wel eens van beslissende betekenis kan zijn in de zaak Wilders:

Het arrest van De Hoge Raad betreft iemand die T-shirts voorzag van neo-nazi opdrukken. De man was veroordeeld voor het verspreiden van enkele expliciet antisemitische afbeeldingen maar vrijgesproken voor het verspreiden van de tekst in gothische letters: “Combat 18 whatever it takes”. “18” is een neo-nazi rebus voor Adolf Hitler en de rest spreekt voor zichzelf. Desondanks oordeelde de rechtbank dat de tekst zonder de nodige kennis op zichzelf niet veel betekent en daarom niet aanzet tot haat tegen Joden. Het OM ging in cassatie en de Hoge Raad vernietigde de uitspraak op de volgende gronden:

"Voor de beoordeling van de vraag of de genoemde teksten aanzetten tot haat tegen of discriminatie van mensen wegens hun ras, in de zin van art. 137e Sr, dienen die uitlatingen immers niet uitsluitend op zichzelf te worden bezien, doch tevens in de gegeven omstandigheden van het geval en in het licht van mogelijke associaties die deze wekken.”

Volgens Spong wordt met deze uitspraak het begrip aanzetten tot haat voor het eerst uitvoerig omschreven en wordt er nadrukkelijk aansluiting gezocht bij de jurisprudentie van het Europees Hof. Het bevat volgens hem een duidelijke richtlijn voor de uitleg van artikel 137 c en d, die ook van betekenis zal zijn in de rechtszaak tegen Wilders. Spong onderstreepte dat de voltallige strafkamer van vijf raadsheren zich over de kwestie bogen en last but not least dat de strafkamer werd voorgezeten door Corstens in eigen persoon, de president van de Hoge Raad. Volgens Spong geeft het aan dat er iets heel bijzonders aan de hand is. Het geeft de uitspraak in ieder geval extra gewicht. Bovendien hadden voor Spong de publieke woordenwisseling tussen Wilders en Corstens en zijn deelname aan de strafkamer inzake de cassatie over de neo-nazi-t-shirts duidelijk met elkaar te maken. In andere woorden Corstens zal niet met zichzelf en de rechtelijke instanties laten spotten en heeft de eerste de beste zaak aangegrepen om de jurisprudentie dusdanig op te rekken om een veroordeling van Wilders waarschijnlijker te maken. Want in navolging van de neo-nazi-zaak kunnen de uitspraken van Wilders niet uitsluitend op zichzelf worden bezien zoals tot nu toe het OM wel heeft gedaan.

Als dit echt waar zou zijn, zoals Spong suggereert, dan zijn wij inderdaad diep gezakt. Niet alleen vanwege de schijn van persoonlijke betrokkenheid van de president van De Hoge Raad in het beïnvloeden van de jurisprudentie en wij hebben het over iemand die tegen alle codes in, zich in Buitenhof expliciet heeft uitgelaten over een persoon en een zaak die mogelijk nog voor de Hoge Raad komt. Dit zou op zichzelf al een schandaal zijn. Maar het is ook zorgelijk omdat de uitlatingen van Wilders samen met expliciete neo-nazi propaganda op een juridische hoop worden gegooid. Wat Wilders volgens het hof van Amsterdam niet met de Koran mag doen, wordt wel voortdurend met hem gedaan. Overigens zonder besef van de absurde contradictie, om in de woorden van Spong zelf te spreken: “De Islam gelijkstellen aan een fascistische ideologie is dermate stigmatiserend voor moslims dat gebeurde in de Tweede Wereldoorlog ook”. Combat 18 whatever it takes en Mein Kampf roepen inderdaad associaties op van dezelfde verschrikkingen maar die betreffen niet de uitgevers van het boek.

De vraag alleen is of het echt waar is wat Spong beweert. Spong zelf en mogelijk velen anderen met hem, maken geen onderscheid tussen de “mogelijke associaties” die de uitlatingen van Wilders opwekken en de associaties die mogelijk zijn met de neo-nazi-teksten op de desbetreffende t-shirts. Voor hem zijn het allebei uitingen die demoniseren.

Maar zullen rechters en de raadsheren van de Hoge Raad dat onderscheid ook niet maken? Want er is wel degelijk verschil en natuurlijk heeft de Hoge Raad een punt om de uitspraak van de Haagse rechtbank inzake “combat 18 whatever it takes” te vernietigen. Omdat de betekenis voor wie ingewijd is in neo-nazi Esperanto, niets te raden overlaat. Het is een onverholen oproep tot geweld bij voorkeur tegen Joden en niets anders. Ook als je de tekst in zijn volle betekenis op zichzelf beschouwt. De Koran vergelijken met Mein Kampf of de islam met een fascistische ideologie is een heel ander verhaal.

Dat brengt ons op de wijze waarop wij in onze rechtsspraak omgaan met de jurisprudentie van het Europees Hof inzake dit soort kwesties. In de zaak Wilders heeft het OM al twee keer vrijspraak verzocht voor de beschuldiging van groepsbelediging en aanzetten tot haat. Maar voorstanders van de rechtszaak menen dat het Europees Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) recentelijk uitspraken heeft gedaan die een veroordeling rechtvaardigen. Het OM heeft, zo beweren zij, in haar verzoek om vrijspraak, de jurisprudentie van het EHRM, te eng geïnterpreteerd. Tegenstanders van een proces zien juist in de recente uitspraken van het EHRM een toenemende bedreiging van de vrijheid van meningsuiting. In de gegeven omstandigheden is vrijspraak voor Wilders alleen mogelijk door een bijzonder enge uitleg van de jurisprudentie van het EHRM, zoals het OM afgelopen oktober in zijn requisitoir heeft laten zien. De kans bestaat dat je dan verwijderd raakt van de betekenis van de rechtsvraag en tot de conclusie kan komen dat zoiets als “combat 18 whatever it takes” op zichzelf niks betekent. Aan de andere kant was in Nederland de enge uitleg van de jurisprudentie van het Europese Hof tot voor kort een van de weinige corrigerende buffers voorhanden om te voorkomen dat onwelgevallige uitspraken op basis van de associatieve voorkeuren van aanklagers en rechters, als fascistisch en racistisch en daarmee als ontoelaatbaar werden bestempeld. Dat is al geen ideaal uitgangspunt om wettelijk een vrije samenleving te verdedigen maar als de nieuwe jurisprudentie wordt toegepast zoals Spong beweert zijn wij nog verder van huis.

Daarom is het maar te hopen dat Moszkowicz er in slaagt om met zijn preliminaire verweren de hele rechtszaak van tafel te vegen. Zo niet dan kunnen wij alleen maar vertrouwen op het ‘associatief’ onderscheidend vermogen van de rechters.