Portretten

door Dick Gilsing

Bij de uitreiking van de Oscars in februari bleek, dat de leden van de Academy een voorkeur hadden voor waar gebeurde verhalen. En de feiten mogen dan best een beetje gekneed zijn. De belangrijkste prijzen gingen dus naar The King’s Speech. The social network was ook ‘echt’ maar werd tweede keus, omdat het verhaal van de stotteraar een sympathieke hoofdpersoon heeft wiens problematiek ons voert naar een heerlijke finale, terwijl de figuur van Zuckerberg minder sympathiek lijkt en zijn verhaal een zekere anti-climax kent. Inception en True Grit zijn verzonnen verhalen. De eerste kreeg nog een aantal technische prijzen. De tweede viel er helemaal buiten. De hang naar authenticiteit, de behoefte aan ‘echte’ verhalen is een duidelijk waarneembare trend. Niet alleen in de filmwereld maar ook in de politiek, de wereld van de merken en in de literatuur. Een variant daarop is het spel met werkelijkheid en fictie, de thematisering van wat echt is en wat niet. De CPNB kon niet achterblijven en formuleerde als thema voor de boekenweek 2011: Curriculum Vitae – Geschreven portretten. Op Boekenweek.nl wordt duidelijk, dat het gaat om ‘mensen van vlees en bloed’, ‘mensen met een verhaal’.  Dat betekent, dat alles wat ergens tussen feit en fictie ligt, voor het gemak op één hoop gegooid wordt. De CPNB selecteert binnen het gekozen thema niet op (sub)genres. En ze maakt ook geen onderscheid op basis van reputatie en verdiensten van de schrijver. Zo kan het gebeuren dat op genoemde site Krijg nou Tiete van Claudia de Breij in één adem wordt genoemd met Jongensjaren van J.M. Coetzee.

De uitgeverswereld heeft er sinds enige tijd een handje van om boeken te clusteren en van een aansprekend label te voorzien om zo de verkoop te bevorderen. Dat is begrijpelijk want haar belang. Een goed voorbeeld daarvan is de psychologische thriller van vrouwelijke auteurs. Vaak over vrouwelijke hoofdpersonen die op de verkeerde man vallen en vervolgens door hem geterroriseerd worden. Van Saskia Noort tot Simone van der Vlugt. En van Lieneke Dijkzeul tot Suzanne Vermeer. Gert Jan de Vries speelde het klaar om onder een vrouwelijk pseudoniem (Tess Franke) in dezelfde vijver te vissen en mee te drijven op deze populaire stroom van vrouwelijke detectives. In de literaire waterval van de boekenweek zouden we ook een aantal afzonderlijke stromingen kunnen onderscheiden. De autobiografie, De Voskuil-roman, de biografie, de literaire reportage en de persoonlijke familiegeschiedenis.

Mooie woorden. Ik, Kader Abdolah, schrijf mooie woorden. In een mooi land. Kader Abdolah heeft u wat te vertellen. Over Kader Abdolah en over de wereld. In een mooie maar moeilijke taal. Kader Abdolah wil mooie boeken schrijven. Hij is al een eind op weg. Kader Abdolah wil een grote schrijver worden (vrij naar K.A.).

Het meeste wat Kader Abdolah geschreven heeft, is autobiografisch. Ook, of vooral, zijn boekenweekgeschenk De Kraai en zijn roman De koning. In De kraai presenteert hij zich als een moderne Droogstoppel/Multatuli (“Ik ben makelaar in koffie, en woon op de Lauriergracht, no. 37”) en portretteert hij zich als de politieke balling 

 

Refiq Foad die in Nederland (zijn) asiel vindt en zich overeind houdt en integreert via de Nederlandse literatuur. In De Koning geeft hij een portret van Perzië (zijn Land van Herkomst) eind vorige eeuw (De eeuw van zijn Betovergrootvader), waarin het gaat om de overgang naar een democratie en een moderne geïndustrialiseerde staat. Zijn betovergrootvader speelt in dat proces een belangrijke rol als grootvizier. In de publiciteit zijn beide boeken handig aan elkaar gelinkt, - dat is ook wel aan de persoon van de auteur toevertrouwd – maar ook structureel zijn zij beide in een knappe constructie met elkaar verbonden (gesuggereerd wordt dat Refiq Foad De Koning schrijft). Jammer genoeg overheersen in De Koning de feiten de fictie, waardoor je soms denkt eerder een geschiedenisboek te lezen dan een roman. Of Kader Abdolah een groot schrijver, in en buiten Nederland, zal worden, is niet duidelijk. Een groot poseur is hij wel, zoals die andere politieke balling, Martin Simek. Maar welke schrijver is dat niet? Abdelkader Benali. Die presenteert zich niet als ‘knuffelmarokkaan’ of als een seculiere held die de mensheid wil verlichten. Wat niet wegneemt dat de poseur A.K (evenals M.S.) ook iets vermakelijks heeft. In de goede zin van het woord. Kader Abdolah speelt Kader Abdolah. En dat doet hij met verve. Behalve zijn boeken liggen er op dit moment tal van andere autobiografieën, autobiografische romans of anderszins autobiografisch getinte werkjes (al of niet getooid met persoonlijke brieven) in de boekhandels. Om er één te noemen: Hans van Mierlo, Het kind en ik (heeft niet persé een voorwoord van C.P. nodig). Nog één: Margaux Fragoso, Tijger, tijger (schokkend relaas over haar verhouding met een pedofiel). En dan is er dus de Voskuil–roman. Nieuwe loten aan de stam zijn Minke Douwesz (Strikt en Weg)en Detlev van Heest (De verzopen kat en De Hollander en Pleun). Misschien een typisch Nederlands subgenre van de autobiografische roman (er is geen belangstelling voor in het buitenland), waarin op minitieuze en bijna obsessief-eerlijke wijze verslag wordt gedaan van dagelijkse handelingen en belevenissen. Van Heest verzet zich in interviews tegen de etiketteringsdrift en benadrukt juist de verschillen met Voskuil. En terecht. Vooral Pleun (over de teloorgang van een liefde in het milieu van Nederlandse emigranten op Nieuw Zeeland) leest als een trein en is gegoten in de vorm van een beklemmend dagboek met uiterst scherpe dialogen. De derde categorie, op dit moment in elke winkel breed uitgestald, behelst de biografieën (over schrijvers), en vormt een verhaal apart. Ze zijn allemaal vuistdik, zoals dat heet (die over Vasalis bevat ruim 900 pagina’s; drie delen over Reve zijn geschat op 2200 pagina’s). Biografen (over wie Alain de Bottom het vermakelijke boek De biograaf schreef) lijden vaak aan een volledigheidsobsessie, die mij in elk geval ervan weerhoudt aan hun lijvige producten te beginnen. Gunstige uitzondering zijn twee boeken over de Grote Twee. Elsschot. Leven en werken van Alfons De Ridden van Vic van de Reijt, waarin het vooral gaat over de verhouding tussen de zakenman De Ridder en de schrijver Elsschot, en Verlangen zonder te weten waarnaar. Over Nescio van Maurits Verhoeff. Dit laatste werk is geen biografie, maar bevat nieuw bezorgde brieven van Nescio en een aantal artikelen over hem, o.a. één over (al weer) de verhouding tussen zijn schrijverschap en zijn bezigheden als zakenman.

Mooie ambities. Kader Abdolah koestert Mooie Ambities. Hij had geen geld. Niet meer dan 2000 dollar voor de mensensmokkelaar. Daarmee kon hij naar Nederland. Naar geen enkel ander land. Maar Nederland gaf hem de kans om schrijver te worden. Nederland heeft goede schrijvers. Geert Mak is een goede schrijver. Hij schrijft mooi over De eeuw van zijn Vader (vrij naar K.A.).

En daarmee wijst K.A. ons op het genre van de literaire reportage. Top is Frank Westerman. Maar natuurlijk ook de reportages van Jan Brokken en Geert Mak. Lelystad van Joris van Casteren hoort er ook bij. Op dit moment ligt ook zijn Zusje van de bruid in de winkel. Een nogal bekritiseerd geanonimiseerd verslag van een mislukte liefde van de ik met een borderliner. Bekritiseerd omdat de personages gemakkelijk te traceren zijn (veel simpeler dan in bv. het genoemde Pleun), en vanwege het feit dat de ik zich over zijn eigen persoon erg op de vlakte houdt.

Mooie vrouwen. Kader Abdolah gaat in Carré vier mooie en intelligente Nederlandse vrouwen interviewen. Kader Abdolah heeft zelf drie mooie vrouwen. Hij kan veel leren van vrouwen (vrij naar K.A.).

Daarmee zijn we bij de familie. En de persoonlijke familiegeschiedenis. Van Het zwijgen van Maria Zachea (Judith Koelemeijer) tot Vrouw in de Schaduw (Dorinde van Oort) en Verplicht gelukkig (Saskia Goldschmidt). Het zijn in literaire vorm gegoten verhalen over onbekende families, meestal van de auteur zelf. Het genre heeft tal van workshops en handboeken in het leven geroepen voor
doe-het-zelvers met tips als: ga niet terug tot de 16^e eeuw, vat een paar tantes samen en laat die leuke oom niet te veel aan het woord. De aantrekkingskracht zit ‘m in het drama en de herkenbaarheid. En natuurlijk in het feit dat het allemaal ‘echt’ is gebeurd. Goed zijn vooral Sonny Boy van Annejet van der Zijl (ook in de bioscoop) en Het Pauperparadijs van Suzanna Jansen.

De kraai is slim, oud en wijs. (citaat van K.A.)

Op het boekenbal probeerde Kader Abdolah de plek-op-de-trap van de overleden Harry Mulisch in te nemen. Dat is hem niet door iedereen in dank afgenomen. En dat is hem ook niet gelukt. Een Nederlands gezegde luidt dan: Het is wel een portret. Voorlopig blijft het voor hem en alle anderen op het boekenbal, zoals in iedere branche, ploeteren voor een eigen plek. In de fictie en in de werkelijkheid. In twee levens, zoals de Grote Twee dat deden. Abdelkader Benali was er overigens niet. Op het boekenbal. Ik weet dat niet zeker. Maar het zou gekund hebben. Dat hij er niet was dus.