Taallesje (2)

door Annelies van der Veer

Motto: Wie zonder schrijffouten is, schrijve de eerste reactie.

Weblog Elsevier verlangt van reageerders “correct en foutloos Nederlands, zodat anderen ook kunnen begrijpen wat u schrijft. Controleer dus uw grammatica en spelling voordat u uw reactie plaatst (…)”

Een dergelijke gedachtegang spreekt mij wel aan. Het is toch wel de minste inspanning die men van reageerders op weblogs kan verwachten in ruil voor een gratis en voor niks geconsumeerde tekst?

Maar wat als reageerders geen blijk geven van kennis van grammatica en spelling?

Ach, als een reageerder een keertje Reve's schrijft in plaats van Reves, dan zul je mij daar niet over horen, maar als er van de spelling van de werkwoordsvormen in de ene na de andere reactie een potje wordt gemaakt, dan vraag je je wel eens af waarom je die reactieruimte open hebt staan. Als een reageerder zich dan op dyslexie, te weinig tijd, of verblijf in het buitenland beroept, is dat te flauw voor woorden. U verlangt van ons toch ook kwaliteit?

En heus zo ingewikkeld is het niet. Moeilijke woorden zoek je maar op in het woordenboek, het systeem van de werkwoordsvormen moet je echter begrijpen en dan kun je het de rest van je leven altijd en overal, dus ook op webfora, foutloos toepassen. Een machtig gevoel dat het zelfvertrouwen enorm opkrikt. Wedden?!

Op Hoeiboei valt het taalgebruik in reacties overigens meestal wel mee, maar soms dus niet. Daarom nu een gratis taallesje. Ter leringhe ende vermaeck. Daarna kijken we naar wat reacties van U waarbij het fout ging, te weten die onder het stuk 'Grondrechten in Nederland en de islam' van arabist Jansen.

Er bestaan verschillende manieren om de spelling van de regelmatige werkwoordsvormen uit te leggen. De volgende methode werkt altijd maar je moet wel consequent (durven) zijn. Doet U dat dan gaat er een wereld voor U open.

Vooraf nog even dit, als U niet weet hoe U het hele werkwoord (infinitief) spelt, dan gaat U - hoewel U 'het systeem' beheerst - tóch fouten maken. Zoek dus eerst in het woordenboek op of het bijvoorbeeld 'beheersen' is of 'beheerzen', 'gelofen' of 'geloven', 'verhuizen' dan wel 'verhuisen' en 'veinsen' of 'veinzen'. Pas dan pas de volgende regels toe.

We beginnen met de tegenwoordige tijd, de belangrijkste en misschien wel de gemakkelijkste tijd, qua spellen van werkwoorden dan.

Het is uiterst belangrijk dat U de persoonsvorm(en) in een zin kunt vinden. Wat is de persoonsvorm? Zonder persoonsvorm heb je eigenlijk geen complete zin maar enkel een groep woorden of een uitroep, zoals “Hallo, daar!” Terwijl “bent U daar?!” meteen al een complete zin geeft met een echte persoonsvorm (bent).

Zoek dus eerst de persoonsvorm (pv) in de zin. De persoonsvorm is de enige vorm van het werkwoord die (hoorbaar) verandert als U de zin in een andere tijd zet. Van verleden tijd naar tegenwoordige tijd of andersom. De rest van de zin blijft in principe ongewijzigd, U mag geen woorden toevoegen.

Dat omzetten gaat alsvolgt in z'n werk:

Voorbeeld 0: Vond U ook dat het zo lang duurde voordat men doorhad dat er een vreselijke kern van waarheid in Geert Wilders' boodschap zat?

Deze zin staat in de verleden tijd, omgezet naar de tegenwoordige tijd wordt dat:

0.1 Vindt U ook dat het zo lang duurt voordat men doorheeft dat er een vreselijke kern van waarheid in Geert Wilders' boodschap zit?

De vetgedrukte woorden zijn veranderd en dus alle vier persoonsvormen. De juiste spelling is reeds ingevuld. Nu U!

Voorbeeld 1

1.a. Hij geloofde niet wat Hans Jansen over de islam beweerde.

Deze zin staat in de verleden tijd, zoals iedereen kan begrijpen en horen. De correcte spelling is al gegeven.
Om de persoonsvorm(en) te vinden, zet U de zin in de tegenwoordige tijd. Doe het gerust hardop, het is even wennen maar als het goed is, krijgt U:

b. Hij geloof... niet wat Hans Jansen over de islam beweer...

Twee woorden veranderen (in tijd), dus zijn er twee persoonsvormen. Heel goed! Iedereen kan de zin in de tegenwoordige tijd uitspreken maar welke letter(s) moet(en) er nu op de stippeltjes ingevuld worden? We weten al dat de zin in de tegenwoordige tijd staat, dus hoeft U alleen nog maar te weten (of U te herinneren) wat de spellingregels in het Nederlands zijn voor de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd.

Welnu, de spellingregel voor de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd luidt: stam + t. Iets anders is er niet. Dat wil zeggen: de ik-vorm (eerste persoon enkelvoud) krijgt alleen de stam van het hele werkwoord (infinitief), de andere personen in het enkelvoud (jij, U, tweede persoon enkelvoud) en hij/zij, het, men, er, iedereen,... derde persoon enkelvoud) krijgen eveneens de stam met daarachter een t. (Nooit een d, hoe komt U erbij?) Stam + t dus en de meervoudsvormen (wij/jullie/zij) zijn gelijk aan het hele werkwoord (infinitief). Altijd. Heel makkelijk. Zie desgewenst Uw woordenboek voor de correcte spelling.

(De stam, het woord zegt het al, van het werkwoord is dus heel belangrijk. Heb je die gevonden dan werk je ermee voor de andere vormen. De stam is het hele werkwoord zonder -en (werken – (ik) werk), soms echter is het nodig dat er (voor de uitspraak) kleine wijzigingen worden aangebracht, maar die vinden altijd plaats vòòr die -en!)

Met deze eenvoudige gegevens, begrijpt U eigenlijk nu al dat de persoonsvorm die bij de 2e en 3e persoon enkelvoud hoort nooit op een d kan eindigen, dus hij word is hartstikke fout. Precies. Of zij vind, kan ook al niet. Dan bent U echt lui bezig, want de regel is stam + t. Alleen de stam kan op een d eindigen, want de stam is de stam: ik vind of ik word. Hier, bij 'ik' dus, een t achter willen schrijven is raar, dan doet U maar wat, want de regel is, het kan niet genoeg herhaald worden: ik krijgt alleen de stam, de andere enkelvoudsvormen stam + t.

Vergelijk: hele werkwoord = werken. Stam = (ik) werk. Jij/U/hij/zij, etc. = stam + t, dus werkt en wij/jullie/zij werken. Vrijwel niemand zal bij dit voorbeeld fouten maken. Maar waarom dan wel bij vinden of worden?

Terug naar voorbeeld 1:

1.b. Hij geloof... niet wat Hans Jansen over de islam beweer...

Het hele werkwoord (infinitief) = geloven (zie evt. het woordenboek). De stam = (ik) geloof (Let op, in het Nederlands schrijven we geen v (of z) aan het einde van een woord of lettergreep, die v wordt automatisch een f (z wordt automatisch s), en voor de uitspraak is er een extra o nodig, arme nieuwkomers, zij moeten wat extra regeltjes leren, maar dit terzijde). De stam van elk werkwoord is zoals gezegd erg belangrijk want deze is de basis voor de andere vormen. Bij jij/U/hij/zij/(het)/men krijg je in de tegenwoordige tijd dus: = stam + t, dus geloof + t = hij gelooft.

Geen d! Hoe komt U erbij, want U heeft net geleerd dat de regel voor de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd stam + t is, nooit een d. Kwestie van consequent (durven) zijn. Wie a zegt moet ook b zeggen, dus als U heeft geconstateerd dat geloofde een persoonsvorm is in de verleden tijd, en dat had U, dan moet U consequent zijn: Hij werkt, en ook hij gelooft.

In de voorbeeldzin vonden we twee persoonsvormen, er kunnen er wel veel meer zijn en die volgen uiteraard allemaal dezelfde regel.

We gaan vrolijk verder.

1.c. Hij gelooft niet wat Hans Jansen over de islam beweer...

We kijken nu naar beweer... Infinitief = beweren (zie woordenboek). De stam = ik beweer (Let op, dubbel e is nodig voor de uitspraak.) Jij/U/zij/hij/Hans Jansen = stam + t, dus beweer + t. Geen d! De regel voor de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd is nu eenmaal stam + t. Dus waar U die d vandaan haalt, is mij een raadsel. Niet doen!

Bestaat de spelling geloofd (en beweerd) dan niet? Jawel, maar dan is/zijn het dus geen persoonsvorm(en) in de tegenwoordige tijd! Wat wel, dat komt later, dat doet er nog even niet toe, we moeten niet te hard van stapel lopen, we blijven nog even bij de persoonsvormen in de tegenwoordige tijd. Het is het halve werk moet U maar denken.

Voorbeeld 2

2.a. Hij werd er gefrustreerd van dat arabist Jansen niet ophield zijn kennis van de islam te delen.

Advies: ga nooit zomaar raden naar de persoonsvorm(en), maar doe het in het begin stap voor stap. Later gaat het vanzelf sneller.

Stap 1: zoek wederom de persoonsvorm(en) in de zin, dus zet de zin in de andere tijd. Laat de zin in Uw hoofd klinken. U krijgt:

b. Hij wor... er gefrustreerd van dat Arabist Jansen niet ophou.... zijn kennis van de islam te delen.

Hoewel er in deze zin 4 werkwoordsvormen zijn, veranderen er bij de overzetting in tijd slechts 2 woorden, alleen die zijn dus de persoonsvormen! De spellingregels voor de andere werkwoordsvormen volgen later. We concentreren ons op de gevonden persoonsvormen.

De infinitief van werd = worden, dat weet iedereen, hoewel de verleden tijd onregelmatig is (uit je hoofd leren!), geldt dat niet voor de tegenwoordige tijd van het werkwoord, die volgt gewoon de regel stam + t.

Dus, stam = (ik) word, ja met een d want het hele werkwoord is worden, dus die d hoort nog bij de stam (= hele werkwoord zonder -en).
Jij/U,het etc.. = stam + t, dus word + t: hij wordt.

2.c. Hij wordt er gefrustreerd van dat Arabist Jansen niet ophou.... zijn kennis van de islam te delen.

Infinief = ophouden. Stam = (ik) houd (niet op), jij,U, ArabistJansen = stam + t = houd+t = houdt niet op.

Ja, zo is het nu eenmaal, je kunt die dt niet horen maar je moet beide letters wel schrijven, zo zit de Nederlandse spelling nu eenmaal in elkaar. Een mooi, logisch en gesloten systeem.

2.d. Hij wordt er gefrustreerd van dat Arabist Jansen niet ophoudt zijn kennis van de islam te delen.

Een mooi, logisch en gesloten systeem, schreef ik daarnet maar voor we verder gaan moet ik nu eerst een eigenaardigheid vermelden over de tegenwoordige tijd die we toch niet over het hoofd mogen zien. Soms namelijk, verdwijnt de t achter de stam. Geen paniek, dit gebeurt (ja, gebeurt met een t, want persoonsvorm in de tegenwoordige tijd!) gelukkig alleen bij het persoonlijk voornaamwoord jij (of je) als dat achter de persoonsvorm staat. Dit is het geval bij de vraag.

Eenvoudig voorbeeld. Jij woont (stam + t) in Nederland, maar Woon jij (je) ook in Nederland?
De t verdwijnt (ja, verdwijnt met een t, want persoonsvorm in de tegenwoordige tijd, dus stam + t) hier, het is niet woont jij... Helaas pindakaas. Hoe dat precies komt, weet ik niet, maar ik vermoed dat het met de uitspraak te maken heeft, het bekt gewoon niet lekker. Dan is het dus ook: jij wordt, maar word jij....

Pas wel op, want in de volgende zin heb je natuurlijk wél een t nodig: Woont je moeder in Marokko of in Nederland? Aangezien het hier niet om je/jij (2e persoon) gaat, maar om de derde persoon, namelijk je moeder = zij. Het onbeklemde je kan nu eenmaal ook als bezittelijk voornaamwoord (jouw) worden gebruikt, maar vervang je in die zin door jij en je hoort, mag ik hopen, meteen dat het niet klopt: Woont jij moeder in Marokko of in Nederland? Dus de vaak gehoorde regel 'als jij of je achter de persoonsvorm staat dan verdwijnt de t, is iets te eenvoudig gesteld, het moet echt om de 2 persoon jij (je) gaan. Bij U verandert er (ja, verandert met een t, want persoonsvorm in de tegenwoordige tijd, dus stam + t) overigens niets: U woont fijn in Amsterdam? Woont U fijn in Amsterdam?

Let goed op met werkwoorden waarbij je niet kunt horen dat de t verdwijnt: vinden, worden, branden: stam = (ik) vind, word, brand,
jij (stam + t) vindt, wordt, brandt. Maar: vind jij, word jij, brand jij.... net als: werk jij...?

U weet nu dat U, heel belangrijk, de persoonsvorm(en) in een zin kunt vinden door de zin in een andere tijd te zetten. De woorden die veranderen zijn persoonsvormen. Voor de tegenwoordige tijd weet U wat de spellingregels/vervoegingsregels zijn: stam + t voor enkelvoud en hele werkwoord (zie evt woordenboek) voor meervoud. Uitzondering: staat jij (je) als onderwerp achter de persoonsvorm (dus niet als bezittelijke voornaamwoord 'je moeder' of zelfs meewerkend voorwerp), dan verdwijnt de t. Dat is het in een nutshell.

Laten we nu kijken naar enkele reacties en analyseren waar U beter Uw best had moeten doen, al was het maar uit respect voor de schrijver Hans Jansen:

Reactie 1:

“henrillingen696” schreef: “Misschien heeft dit ook iets te maken met dat je geen andere gedachtengangen tolereerd.”

We concentreren ons op de persoonsvormen.
Stap 1: Zet de zin in een andere tijd. Dat wordt:

Misschien had dit ook iets te maken met dat je geen andere gedachtengangen tolereerde.

De regels voor de persoonsvorm in de verleden tijd komen nog, maar neem maar van mij aan dat die hier goed gespeld zijn.

Had/heeft is de eerst gevonden persoonsvorm maar die levert geen enkel probleem op voor de schrijfwijze.

Dan tolereerde. Het hele werkwoord (zie woordenboek) = tolereren. Niet alle Nederlanders weten wat dat woord betekent (ja, betekenen met een t, want persoonsvorm in de tegenwoordige tijd, dus stam + t) maar daar gaat het nu niet om, het gaat om de spelling. De stam = (ik) tolereer (extra e is nodig voor de uitspraak), jij/je/U/hij/zij = stam + t = tolereert. Jawel met een t, en geen d, hoe hypercorrect U ook wilt zijn, die d zit niet in het systeem van de spellingregels van de tegenwoordige tijd van persoonsvormen.

Reactie 2:

“latinha” schreef: “heeee... pannekoek geef nou is antwoord op de punten die HJ steld in dit artikel?”

We gaan op dezelfde wetenschappelijke wijze te werk. Zet de zin in de andere tijd:

heeee... pannekoek geef nou is antwoord op de punten die HJ stelde in dit artikel?

Inderdaad, stelde is een persoonsvorm. De infinitief is stellen, de stam = (ik) stel. jij/hij/zij/Hans Jansen = stam + t geeft: stelt. Met een t. Heus!

Reactie 3:

“jowitteroos” schreef: “en wat het hiernamaals betekend voor ale genoemde geloven”

In de andere tijd geeft deze zin:

en wat het hiernamaals betekende voor ale genoemde geloven

Slechts 1 persoonsvorm bevat deze zin, dus hoe moeilijk kan het zijn? En toch ging het fout.

Hier komt de uitleg: hele werkwoord = betekenen. Stam = (ik) 'beteken', jij/U/hij/het (het hiernamaals) = stam + t. Dus: beteken + t = betekent! We zijn weer thuis!

Oefening baart kunst, dus voordat taallesje 3 volgt (over de persoonsvorm in de verleden tijd) eerst wat oefeningen die U zelfstandig dient uit te voeren. Resultaten kunt U in de commentruimte plaatsen (of opsturen naar hoeiboei@gmail.com) U krijgt altijd antwoord.

Wees niet eigenwijs. Sla geen stappen over want dan gaat U de mist in.

Stap 1. Zet de zin in een andere tijd. Onderstreep de persoonsvorm(en).
Stap 2. Vorm de infinitief (hele werkwoord) van de gevonden persoonsvorm(en). Kijk evt. in het woordenboek.
Stap 3. Vorm de stam = ik-vorm (Let op de spelling! Een z wordt een s, een v een f aan het einde van de stam, soms moet U een klinker (a, o, u, e) toevoegen.)
Stap 4. Kijk om welke persoon (onderwerp) het in de zin gaat: ik, jij, U, het, zij, er, hij, Hans Jansen, wij, jullie, zij en pas dan de regel toe: stam + t, en voor het meervoud, het hele werkwoord.
Pas op bij je/jij wanneer die achter de persoonsvorm staan. De t verdwijnt als je het onderwerp is.

Oefening 1. Verander alle persoonsvormen in de tegenwoordige tijd vindt U hierr.