De verplichting om kritiek te leveren

Dirk Verhofstadt: Akkoord, maar bij Darwin en Galilei ging het om wetenschap, in de Deense cartooncrisis alleen maar om een paar tekeningetjes. De vrije ontwikkeling van de wetenschap moet beschermd worden, de vrije ontwikkeling van spotprenten lijkt me niet zo cruciaal.

Paul Cliteur: Jouw opmerking doet tekort aan de politieke betekenis die satire, spot, cartoons, toneel en zelfs cabaret hebben gehad in de Europese politieke geschiedenis. Een tirannieke koning vreesde spotprenten soms meer dan de kritiek van het parlement. Satire, spot, ironie - denk aan Socrates - het zijn allemaal stijlmiddelen waarmee de heersende politieke ambtsdragers en de heersende religieuze autoriteiten bekritiseerd werden.

Dirk Verhofstadt: Sommigen zullen denken: religie is hooguit een privé-zaak. Waarom zou men een ander op zo iets particuliers de maat nemen?

Paul Cliteur: Clifford [William] antwoordt op die vraag dat religie bekritiseerd moet kunnen worden omdat ze een sociale dimensie heeft die aan het leven raakt van niet alleen de individuele gelovige, maar ook aan het leven van mensen die een andere religie omarmen of zelfs helemaal geen religie willen. Our modes of thought are common property (Onze manieren van denken zijn een gemeenschappelijk eigendom) zei Clifford. Toegepast op het voorbeeld van de Deense cartoons: omdat mensen hun gedrag stileren naar het voorbeeld van de profeet Mohammed, zowel in goede als in kwade zin, moet het morele handelen van de profeet aan een kritische toets worden onderworpen. En hetzelfde geldt voor Jezus Christus, Mozes, Confucius, Boeddha of welke andere  heilige ook. Je kan het ook zo zeggen: wat heilig is, kan nooit a priori vaststaan, het kan alleen worden vastgesteld met een procedure waarin kritiek kan worden uitgeoefend.

Auteurs als Christopher Hitchens, Sam Harris en anderen staan geheel in de traditie van Clifford. Met name Harris laat in The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason zeer goed zien dat geloof nooit vrijblijvend is - het heeft consequenties, soms dramatische consequenties. Wie denkt dat de apocalyps een nieuwe wereld inluidt, staat heel anders in het leven dan iemand die denkt dat dit ons enige leven is en dat we daar heel zuinig mee moeten omspringen. Daarom kan men ook niet accepteren dat gelovigen zeggen 'het is onze Jezus' of 'het is onze Mohammed' of 'het is onze God' - en jij mag daar geen opmerkingen over maken. Immers, al die leerstukken hebben zware gevolgen voor hoe mensen in het leven staan. De grote fout van Tony Blair en Karen Armstrong is dat zij denken dat al die religieuze ideeën geen gevolgen hebben, en dat als ze die al hebben, het alleen maar goede zijn. Gelovigen zouden een volstrekt onredelijke eis stellen wanneer zij hun heiligen en hun heilige tradities zouden willen onttrekken aan het oordeel en het commentaar van niet-gelovigen of anders-gelovigen.

Dirk Verhofstadt: Dit is iets anders dan een beroep op de vrijheid van meningsuiting.

Paul Cliteur: Dit ligt dieper. Clifford verschaft ons de ratio voor de vrijheid van meningsuiting. Volgens Clifford hebben wij allemaal de verplichting om kritiek te leveren. Die norm heeft niet alleen betekenis voor onze leiders. Het zijn niet alleen de staatslieden, de filosofen en de dichters die in dit opzicht een verplichting hebben tegenover de mensheid. Iedereen, ook de gepensioneerde die in zijn tuintje wat zit te genieten van zijn oude dag, 'kan ertoe bijdragen dat de fatale vormen van bijgeloof die het menselijke ras gijzelen, levend worden gehouden of juist uitsterven'. Elke huisvrouw kan op haar kinderen opvattingen en geloof overdragen die óf de samenleving bijeen houden óf de samenleving in stukken uiteen zal scheuren. Niemand mag zich dan ook onttrekken aan de universele verantwoordelijkheid om het erfgoed aan opvattingen, zowel geloofsovertuigingen als andere, voortdurend te bevragen. We hebben een verplichting, aldus Clifford, om ons te beschermen tegen onkritische vormen van geloof Hij vergelijkt niet-getoetste opvattingen zelfs met een ziekte die eerst  één lichaam kan aantasten, en, als deze niet bestreden wordt, later de rest van de groep, de stad en van het land. Telkens wanneer we op grond van onvoldoende argumentatie en bewijsmateriaal iets aannemen, verzwakken we onze zelfcontrole.

Uit: Dirk Verhofstadt in gesprek met Paul CliteurEen zoektocht naar harmonie, Houtekiet 2012. (Hoofdstuk 10: Vrijheid van godsdienst, pag. 202-204)  Bestellen?

17 opmerkingen:

  1. "De vrije ontwikkeling van de wetenschap moet beschermd worden, de vrije ontwikkeling van spotprenten lijkt me niet zo cruciaal."

    Aan de ene kant wil Verhofstadt het verkrijgen van ideeën (inspiratie) beschermen, maar als het om ideeën (inspiratie) gaat die resulteren in spotprentjes weer niet.
    Dus geen gedachtepolitie, maar een inspiratie-politie.

    Het is weer eens wat anders.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. "Sommigen zullen denken: religie is hooguit een privé-zaak. Waarom zou men een ander op zo iets particuliers de maat nemen?"

    Aldus Dirk Verhofstadt uit kabouterland.

    Religie is prive. Waarom worden beschaafde weldenkende mensen lastig gevallen door die religieuze barbaren ?
    Waarom moet het CDA de grondwet overtreden met het streven naar meer striktere abortuswetgeving ? Waarom valt de SGP ons lastig met het om zeep helpen van een euthanasie-wetgeving ?
    En waarom vindt de CU het prachtig als een dienaar van de staat zijn persoonlijke principes op nahoudt en weigert homo's te trouwen ?

    Waarom houden die barbaren ons telkens maar weer in gijzeling vanwege hun domheid en het gebrek aan algemene ontwikkeling. Omdat zij zich baseren op één armoedig boekje, 2000 jaar bij elkaar gefantaseerd ?

    Vertel waarom Galilei voor blasfemie levenslang kreeg, en waarom blasfemie voor de christenlijken nog steeds een probleem is, als gevolg van dit boekje ?

    Na 500 jaar domheid nog steeds arrogant en belerend.

    En als religie werkelijk een prive zaak is, waarom dan die plastic foetus door de brievenbus, waarom de nederlandse wet niet gerespecteerd ?
    Schande !

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Rake antwoorden geeft Paul Cliteur op de prikkelende vragen van Verhofstadt. Dat biedt perspectief!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Inderdaad, metname dat stuk met Clifford was een stevig en keurig antwoord.


      Maar dat "universele".... nou nou, Pioneer 10, gelanceerd op 3 Maart 1972 is, ondanks een snelheid van 12.000Km/s, nog maar 14,67 lichturen van ons verwijderd.
      Nog minstens(!) 25000 lichtjaar tot ie op het randje van onze melkwegstelsel aangekomen is.
      Dus universele mensenrechten....?

      Verwijderen
    2. Helaas is Cliteur al jaaaaren geleden opgehouden met zijn collumn in Buitenhof. Het werd hem te heet onder de voeten door, tja, het wordt vervelend, maar: praktisanten van de de Islam. Dus het perspectief heeft wat mij betreft qua hoop allang ingeboet.

      Verwijderen
    3. Hoe kun je een columnpje nu met een boek schrijven vergelijken. Inderdaad zo komen we niet verder.

      Verwijderen
  4. Voor de duidelijkheid: hij heeft de reden van dit stoppen van die collumns ook opgegeven, dus hem is geenszins lafheid te verwijten. Hij koos openlijk slechts eieren voor zijn geld en voor andere manieren om e.e.a. te bestrijden, waarvan acte.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Boeken schrijven is wel een stukje serieuzer dan columns schrijven. En dit boek is steengoed!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Niet helemaal mee eens. Heeft voor tv je eigen column voordragen tijdens een veelvuldig bekeken programma als Buitenhof niet meer effect? Net als met gedichten kan iemand als Cliteur in zeer kort bestek, treffend en passend in een politiek en filosofisch geheel er de actuele essentie neerzetten.

      Maar ja, de scheiding der geesten daar, niet? Erg ongelukkig zullen ze er niet geweest zijn toen hij vertrok? Harde en vooral duidelijke taal past al jaren niet meer bij de publieke omroep.

      Bovendien: columns kunnen verzameld worden in een boek, naderhand.

      Verwijderen
  6. Verhofstad snapt het echt niet.

    Als een kwetsend tekeningetje kan worden verboden, dan kan kwetsende wetenschap ook worden verboden.
    Alles kan worden verboden als "gekwetste gevoelens" daarvoor de norm worden. De afgelopen jaren voelden moslims zich niet alleen beledigd door ongelezen boeken, ongeziene filmpjes of niet-bestaande cartoons. Letterlijk alles werd als beledigend ervaren als de imam dat wilde, en letterlijk alles leidde dan tot rellen, pogroms en aanslagen:
    - Moslims in Somalië waren beledigd om een teddybeer die door een moslimkind "mohammed" was genoemd. Een teddybeer doet immers niemand kwaad, zoals de profeet; blasfemie!
    - Moslims in Pakistan waren beledigd om een visitekaartje dat werd weggegooid, want de koopman in kwestie heette mohammed (zoals bijna elke Pakistaan).
    - Moslims in Nigeria waren boos omdat een christelijke lerares een moslim op spieken betrapte. Ze werd afgetuigd en levend verbrand.

    Moslimleiders en moslimgeestelijken hebben gelukkig geen problemen met het verbranden van mensen of boeken. Alleen de koran mag niet worden verbrand omdat die bedacht is door een gewelddadige, perverse analfabeet. Dat klinkt heel redelijk (naar islamitische maatstaven), maar is toch behoorlijk hypocriet. Moslims vermoorden en verbranden namelijk niet alleen niet-moslims en hun bezittingen. Voortdurend zijn ook moslims zelf het slachtoffer van islamitische pogroms en aanslagen, en ook daarbij wordt menig koran vernietigd/verbrand. Dat leidde nog nooit tot islamitische protesten.
    Dan heb ik het nog niet eens over imams die een koran verbranden om een gehandicapt kind te kunnen aanklagen.

    Het verbieden van kritiek, of dat nu heel genuanceerd is of niet is het begin van het einde.
    Elke moorddadige dictatuur begint met het eisen van respect. Stalin deed dat, Hitler deed dat, de profeet Mohammed deed dat; en al hun aanhangers doen dat nu nog steeds.


    BeantwoordenVerwijderen
  7. "Elke moorddadige dictatuur begint met het eisen van respect. Stalin deed dat, Hitler deed dat, de profeet Mohammed deed dat;"

    neen, echt niet. Het begint altijd met goede verkoop danwel reclame-praatjes.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Reacties
    1. Ha, ha! Mohammed als ananas! En dat mag niet. Wat een stelletje kinderen. Bijna niet te geloven. Nou, ff door-twitteren naar de talrijke moslimorganisaties en ze kunnen weer de Dam op met zijn allen. Onze studenten hebben geen tijd en geld meer om te protesteren wegens de prestatie beurs. Fijn om te zien dat hun plaats in ingenomen wordt door nieuwe groepen lijntrekkers/selectief verontwaardigden, hoor!

      Verwijderen
    2. "Onze studenten hebben geen tijd en geld meer om te protesteren wegens de prestatie beurs."

      Dat is het niet. Als je het mij vraagt, zijn de Nederlandse studetnen daarvoor te multikul.

      Verwijderen
    3. "Dat is het niet. Als je het mij vraagt, zijn de Nederlandse studenten daarvoor te multikul."

      Zou ook kunnen, ja.

      Maar in het Noorden des lands is er NOG geen 60 % aan "allochtone" meerderheid op de totaal stedelijke bevolking. Misschien op MBO niveau of lager (oei, mag ik dat wel zeggen?), maar dat noem ik geen studenten. Van HBO-ers, veelal per ongeluk omhoog gevallen MBO-ers, is dat niveau ook zeer twijfelachtig. En uiteraard is de Universiteit ook niet verschoond gebleven van de achteruitgang in het algeméén van het onderwijs .........

      Uiteraard was mijn: "Fijn om te zien dat hun plaats ingenomen wordt door nieuwe groepen lijntrekkers/selectief verontwaardigden, hoor!" cynisch bedoeld. De Dam en het Malieveld ed moeten na de poppenkast, love-ins en div demonstraties niet kaal blijven, toch?

      Groeten van een oud Amsterdamse.

      Verwijderen
  9. Verhofstadt slaat de plank behoorlijk mis met zijn kunstmatige onderscheid tussen vrije wetenschap en spotprenten. Alsof het alleen maar om wat zogenaamde beledigingen gaat. Zelfs al aan de vooravond van de verlichting waren er harde kritieken op religie in de vorm van geschriften die het verstikkende machtsmonopolie van de kerk moesten ondergraven. Een berucht pamflet is Les trois Imposteurs, schrijver onbekend, uit ongeveer 1700. Daarin worden Jodendom, Christendom en Islam keihard belachelijk gemaakt en een dergelijk werkje zou ook nu nog in menig islamitisch land de dood tot gevolg kunnen hebben. Als spotprenten op de misstanden van de religieuze dogma's niet meer kunnen, dan kan ook de vrije wetenschap niet meer, want ook de vrije wetenschap is een uitdaging voor de versteende godsdiensten en dan met name nu voor de intolerante islam. Er zijn veel wetenschappelijke disciplines die in de islamitische landen niet beoefend kunnen worden. Dat valt misschien niet zo op, omdat islamitische landen op wetenschappelijk gebied toch niets presteren. De islam in het bijzonder mag niet van kritiek worden gevrijwaard, want dan dooft ook hier het licht. Alles wat niet povereenkomstig de islam is, is in feite een belediging van de islam.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. @Rudolf,

    "Alles wat niet overeenkomstig de islam is, is een belediging van de islam".

    Het is nog veel erger.
    Ook alles wat wèl overeenkomstig de islam is, is een belediging van de islam; als de imam dat zegt. Alle heisa rond "innosense of muslims" bevestigt dat wederom. De makers van die film zeggen precies hetzelfde als de islamitische geestelijkheid. Namelijk dat de zogenaamde profeet Mohammed een wrede, perverse oorlogsmisdadiger was, die zijn geld verdiende met plundertochten en slavenjachten. De hele sharia is op dat idee gebaseerd. Er is geen islamitische korankenner die de inhoud van de film zal ontkennen, althans niet in het Arabisch, voor de eigen achterban.

    Eerder werd Hirsi Ali aangeklaagd en bedreigd omdat ook zij verkondigde wat de islam verkondigt; Mohammed was naar onze maatstaven een perverse tyran. In Oostenrijk is al iemand veroordeeld omdat zij over Mohammed vertelde wat de islam al 1400 jaar over Mohammed vertelt.

    Het hele idee van de islam is dat iedereen gewoon altijd zijn bek moet houden. Cartoons zijn onislamitisch en wetenschap is onislamitisch; allebei bek houden dus. Satire is onislamitisch, kritiek is onislamitisch; ontwikkeling is onislamitisch; literatuur is onislamitisch; zelfs kennis van de islam is onislamitisch als de imam dat zegt.
    Dus allemaal bek houden.

    Elke discussie over elk denkbaar onderwerp is onmogelijk als het aan de islam ligt.
    Jammer dat maar weinig mensen in het nu nog vrije Westen dit durven tegengaan.

    BeantwoordenVerwijderen