De bedenkelijke opvattingen van de humanist en vrijdenker Leo Polak

“....dan rest er slechts één middel tot essentiële verheffing van het zedelijk peil der mensheid tot echte zedelijke evolutie: de selectie of teeltkeuze, die het onverbeterlijke slechte uitroeit door het van de voortplanting uit te sluiten en het goede voortplant, in stand houdt, de overhand en de zege verschaft. Zo alleen kan en moet er voor gezorgd worden, dat een volgende generatie zedelijk sterker, gezonder, reiner, edeler zij dan het voorafgaande. Aldus dient “the survival of the fittest”te worden gelouterd en verheven tot the survival of the best.

Schrik niet! Het betreft hier een citaat van de Joodse hoogleraar rechtsfilosofie Leo Polak (1880-1941) uit
zijn in 1936 bij uitgeverij Kosmos verschenen boek ‘Sexuele Ethiek’. Binnen het politiek-correcte humanistische establishment, waar Polak grote populariteit geniet, is decennia lang gezwegen over diens bedenkelijke opvattingen omtrent selectieve voortplanting. Nu humanisten een naar Leo Polak te vernoemen vrijdenkersleerstoel aan de Rijksuniversiteit van Groningen willen bekostigen is het tijd voor openheid.

Sexuele Ethiek: “Toon karakter – Kies karakter – Kweek karakter!”
Polak
In zijn boek bepleit Leo Polak omstandig en op hoge toon een eugenetica (rasverbetering door seksuele teeltkeus) op basis van ethische criteria: “Toon karakter – Kies karakter – Kweek karakter!” luidt zijn credo. Voortplanting zou slechts voorbehouden moeten worden aan gehuwde koppels van hoog zedelijk peil. Daarbij ging Leo Polak er vanuit dat zedelijkheid een kwestie is van aanleg en erfelijkheid. Zijn enthousiasme voor ethische selectie ging zelfs zover dat hij willens en wetens voorbij ging aan het ontbreken van een solide empirische basis voor zijn beoogde veredelingspolitiek.[Leo Polak trad in de voetsporen van zijn Groningse leermeester Gerard Heymans – grondlegger van de empirische psychologie in Nederland - die vruchteloze pogingen deed om de erfelijkheid van zijn “karakterkubus” aan te tonen.] Zo mogelijk nog bedenkelijker is de impliciete veronderstelling dat Leo Polak heel goed meende te weten wat ethisch wèl en wat niet door de beugel kon. Wilde hij een Übermensch naar zijn eigen beeld kweken? En dat in een tijd dat de nazi’s hun ware gezicht toonden en lieten blijken wat zìj onder “zedelijk sterk, gezond, rein en edel” verstonden! Het is zacht gezegd bittere ironie dat Leo Polak door toedoen van hem vijandige - maar eveneens verblinde adepten van het sociaal darwinisme - in 1941 wegens fysieke uitputting overleed in het concentratiekamp Sachsenhausen.

Het tragische lot van Leo Polak kan echter geen reden zijn om een mogelijke vrijdenkersleerstoel naar hem te vernoemen. Temeer daar zijn ‘Sexuele Ethiek’ niet als een ‘bedrijfsongeval’ kan worden afgedaan. In tegendeel, het boek past naadloos in een oeuvre dat stijf staat van ‘zedelijkheid’ en star moralisme. 

Verzwijgen, verdoezelen, verdraaien 
Het zijn voornamelijk humanisten zelf die de geschiedenis van het humanisme schrijven. Ofschoon het (georganiseerde) humanisme pas na de Tweede Wereldoorlog is ontstaan hebben deze ‘geschiedschrijvers’ om redenen van public relations de neiging om de geschiedenis ‘op te leuken’. Onderling onsamenhangende verschijnselen, bewegingen en personen van vóór de oorlog, voorzien zij gretig van het stempel humanisme: ‘het humanisme van de oudheid’, ‘de renaissancehumanisten’, ‘het verlichtingshumanisme’, ‘het vormingshumanisme’ etc. Zo ontstaat de indruk dat het humanisme een eeuwenlange, eerbiedwaardige traditie kent. Minder fraaie kanten van humanisten, zoals bijvoorbeeld de opvallende jodenhaat van Desiderius Erasmus, blijven bij voorkeur buiten beschouwing.

Het is in dit kader tekenend dat Peter Derkx - als hoogleraar humanisme en levensbeschouwing verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek - in zijn essay 'De humanist en vrijdenker Polak' uit 2001 - met geen woord rept over Polak's ‘Sexuele Ethiek’ uit 1936, noch enige uitspraak doet over Polak's politieke opstelling in een tijd van manifest fascisme.

Het lemma over Leo Polak in de ‘Humanistische Canon’ omschrijft Polak’s ‘Sexuele Ethiek’ - nogal eufemistisch - als “een pleidooi voor een autonome moraal”. De auteur Homme Wedman, voormalig docent eigentijdse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, geeft evenwel geen nadere uitleg. Ook het Humanistisch Historisch Centrum maakt het bont met de eind vorig jaar verschenen uitgave“‘Liever een dode leeuw dan een levende hond’. Over de betekenis van de vrijdenker en humanist Leo Polak (1880-1941).” Daarin herhaalt Wedman nog eens zijn valse eufemisme en trekt filosoof Floris van den Berg uit ‘Sexuele Ethiek’ de verbijsterende conclusie dat Leo Polak een voorloper was van de seksuele revolutie in de jaren ‘60 van de 20e eeuw. Het voorwoord waarin Bert Gasenbeek, directeur van bovengenoemd centrum, opmerkt dat het werk van Leo Polak, in deze tijd van populisme en financieel-economische crisis, een antwoord biedt op de daarachter liggende geestelijke crisis, doet in dit verband tragikomisch aan.

Ten slotte
Het is te hopen dat in de nabije toekomst onafhankelijke historici van buiten het georganiseerde humanisme zich zullen buigen over de politieke positie van Leo Polak in een roerige periode van opkomend fascisme.

David Bakker en Fred Neerhoff

11 opmerkingen:

  1. Hallo David en Fred; zonder Polak en Erasmus vrij te pleiten van alle zonden; waardering voor eugenetica was destijds in de mode, hoorde bij de tijdgeest... ook Aldous Huxley was een voorstander. Antisemitisme was eeuwenlang bon ton.... pas na de 2e wereld oorlog heeft de katholieke kerk hier definitief mee afgerekend. Heden ten dage staat het verafgoden van de ratio en de ICT centraal...
    Met betrekking tot het humanisme en het hineininterpretiereen, m.i. zijn er wel degelijk gedeelde basiswaarden op grond waarvan de verschillende levensvisies van de betreffende historische personen zijn in te delen bij het 'humanisme'; lees bv. Borgman, E.P.N.M. "Deus humanissimus? Christelijk geloof bij Edward Schillebeeckx als excessief humanisme". Humanisme en religie: Controverses, bruggen, perspectieven (2005)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. @Francis,

      Ik ben bekend met mainstreet opvattingen inzake de 'tijdsgeest' waarmee alles kan worden goedgepraat. Als vrijdenker zeg ik dan: "Vrijdenken is tegendraadse waarheidsvinding."

      Filosoferen over eugenetica was begin 20e eeuw inderdaad bon ton. Maar zouden er met de opkomst van de nazi's, die een en ander ook in de praktijk gingen toepassen, in die tijd geen mensen zijn geweest die vraagtekens zetten bij de eugenetica?

      Bedenk dat Polak zijn "Sexuele Ethiek" publiceerde in 1936, het jaar nadat de nazi's de Neurenberger rassenwetten invoerden.

      Verwijderen
  2. Als ik je reactie goed lees meen jij dat de tijdgeest die ook de eugenetica voortbracht die van het nazisme was. Dat is alleen maar terecht als je onderschrijft dat nazisme gewoon socialisme is, maar dan met een leidende rol voor de duitse volksziel, en met de kleine Adolf als god, ipv Lenin, Pol Pot of The One
    Je moet er dan alleen wel bij zeggen dat de soortveredeling alleen maar in een kwade reuk is komen te staan omdat ze Hitler werd aangewreven: in werkelijkheid waren en zijn progressieven altijd voorstander van een staatsgestuurde erg gecharmeerd geweest van bevolkingspolitiek en het idee dat we zoveel beter zouden kunnen
    Obama´s wetenschapspaus Holdren bijvoorbeeld beziet eugenetica, voortplantingstucht en bevolkingspolitiek in verband met "de toekomst van de planeet", bescheiden organizer als hij is, en als je UN en eugenetica googelt dan vallen je ook de klompen van de voeten

    Ga in godsnaam niet een slachtoffer voor een dader aanzien in je strenge policor kramp, en vergeet niet dat de vrijdenker van 1936 die van 2012 niet is..gij kleine ijdeltuit
    Als we het denkraam van onze voorouders beoordelen met dat van vandaag kunnen we al onze monumenten wel opdoeken..
    Zoek je heiligen en absolute waarheden m´n jongen?
    Ga dan zesendertig jaar op een pilaar zitten, denk aan de eeuwigheid en hou vooral je mond stijf dicht

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Eugenetica als door L.Polak bepleit is, na wat moderne aanpassingen, stukken rationeler en fatsoenlijker dan de vrije, roekeloze voortplanting die wij ons tegenwoordig veroorloven. Met o.m. ecologisch rampzalige gevolgen.

    Dat deze hygiënische leer door het nazisme in diskrediet is gebracht, mag geen reden zijn om met dat bekladden in te stemmen en ermee door te gaan, zoals het duo Bakker en Neerhoff met zijn ‘De bedenkelijke opvattingen van de humanist en vrijdenker Leo Polak’ enz. doet.

    Te vaak verschuilen religieus-fallisch aangestuurde krachten zich achter Hitler’s doctrine. Misschien is het in dit verband niet ontoepasselijk het ketterhoofd uit Uqbar te citeren: ‘Spiegels en copulatie zijn weerzinwekkend, omdat zij het aantal mensen vermenigvuldigen’

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ah, weer een bestuurder van het mensenrijk..Weg met de vrije roekeloze voortplanting van de schadelijke mens.
    Je moet voor de aardigheid die teeltplanners van damals nog eens inzien Hapax. Misschien dat de koddig messianistische toon aan de vooravond van de vernietigendste eeuw uit onze geschiedenis je tot inkeer brengt.
    Of misschien ook niet: andere bekommerden om de hoogte van de zeespiegel en de planeet achten een tweederde ruiming van de mensheid de oplossing van een hoop narigheid, dus dat zal jou ook wel aanspreken..

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Hpax merkt op:
    “Eugenetica als door L.Polak bepleit is, na wat moderne aanpassingen, stukken rationeler en fatsoenlijker dan de vrije, roekeloze voortplanting die wij ons tegenwoordig veroorloven. Met o.m. ecologisch rampzalige gevolgen.

    Dat deze hygiënische leer door het nazisme in diskrediet is gebracht, mag geen reden zijn om met dat bekladden in te stemmen en ermee door te gaan, zoals het duo Bakker en Neerhoff met zijn ‘De bedenkelijke opvattingen van de humanist en vrijdenker Leo Polak’ enz. doet.”

    De opvattingen omtrent van Hpax omtrent rationaliteit wekken mijn nieuwsgierigheid. Rationaliteit behelst mede een zekere wetenschappelijke basis. Zoals Fred en ik betogen ontbreekt een solide empirische basis voor Polak’s beoogde veredelingspolitiek. Van rationaliteit, zoals ik dat opvat, is daarom geen sprake. Polak doet me in dit opzicht denken aan eco-alarmisten in discussies over klimaatverandering.

    De problematiek van de eugenetica, die ook in sociaal-democratische kringen zeer populair was, is een ingewikkelde. Ik zal daar niet verder over uitweiden (zie voor een aardige introductie: http://www.onvoltooidverleden.nl/index.php?id=188).

    Immers, de kern van ons artikel is de ontmaskering van de humanistische geschiedvervalsing. En dat heeft volgens mij, ik wend mij thans tot Paardenstaart, alles te maken met de humanistische heiligverklaring van Leo Polak.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat mij in ‘De bedenkelijke opvattingen’ enz. irriteert, is dat daarin per L. Polak - ik ken ‘m niet - van de Eugenetica een negatief beeld wordt opgehangen. Weer eens, en stereotype geblameerd via Hitler en nu dan ook met de moderne klimaathysterie.*

      Beoefening ván en denken óver de eugenetica in de ruimste zin van het woord, is zo oud als de mensheid. Oude, primitieve samenlevingen deden eraan om hun bevolkingen qua omvang en kwaliteit in de hand te houden, en dit lijkt mij het bedrijven van eugenetica op rationele grondslag. De Tikopianen* wáren zo rationeel en wisten door de eeuwen heen een stabiele samenleving te handhaven, Paaseilanders daarentegen wilden er kennelijk niet aan, ruïneerden hun land en bezorgden hun nakomelingen een gruwelijk leven (J. Diamond).

      Merkwaardig is nu dat juist in onze moderne tijd, hier zo schuw of infantiel over Eugenetica wordt geschreven & gesproken, als over iets dat eigenlijk niet mag. In dit verband is een observatie door een Franse politicoloog (Prunier), in Ruanda n.a.v de genocide daar gedaan, illustratief:

      ‘De slachtingen daar hadden sans doute met overbevolking te maken, maar: ‘Dit (= over¬bevolking) is nog steeds een tabu, omdat mensen niet worden geacht ratten in een laboratoriumkooi te zijn en Christenen, Marxisten, Islam fundamentalisten en Wereld Bank experts je zullen vertellen dat overbevolking relatief is en dat God (of de moderne technologie of de Shari’a) zal voorzien.

      Inderdaad, op eugenetiek rust een tabu*; en dat niet ‘nog steeds’, maar nu opnieuw hier.

      * Twee dekmantels over een collectief tabu; alsof volgens een oud kunstprincipe dat wat centraal staat, niet in beeld mag komen.
      ** Tikopia: eiland in de ZW-se Stille Oceaan.

      Verwijderen
  6. "Polak doet me denken aan eco-alarmisten in discussies over klimaatverandering"

    Tja, niet zo gek, ze komen uit dezelfde geest nietwaar? Dat is dan ook de reden dat hedendaagse progessieven nog steeds door deze denkbeelden verleid worden, al zullen ze dat vanwege het lugubere jaartal misschien liever niet aan de grote klok hangen.
    Veel meer denkbeelden uit die dagen waren trouwens minstens even schadelijk als de eugenetica, al willen veel mensen dat liever niet horen. Het is gedachtegoed dat moeilijk slijt kennelijk want de verkiezingsprogramma’s van linkse partijen staan er nog steeds vol mee, en zelfs brengen ze nog grote groepen jongeren op de been.
    Naijver, afgunst en jaloezie zijn makkelijk aan te boren hartstochten

    Anyway, ik wil de humanisten geenszins tekortdoen: het is best mogelijk dat zij eerlijker en reeler zijn dan andere progressieven. Misschien dat ze er daarom problemen mee hebben om helden uit het verleden aan de schandpaal te nagelen, of zelfs - zoals jij zou willen - om hun ideeen met terugwerkende kracht langs een hedendaagse maatstaf te leggen..

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. “....dan rest er slechts één middel tot essentiële verheffing van het zedelijk peil der mensheid tot echte zedelijke evolutie: de selectie of teeltkeuze, die het onverbeterlijke slechte uitroeit door het van de voortplanting uit te sluiten en het goede voortplant, in stand houdt, de overhand en de zege verschaft."

      Hier wordt de evolutie via 'zedelijke evolutie' als excuus gebruikt. Als een verdoezeling van iets wat toch gewoon menselijk ingrijpen is.
      Alsof evolutie richting heeft, van minder naar beter. Alsof bij de natuur een 'maakbaarheidsgedachte' ingebouwd is.
      Evolutie heeft, net als de "big bang" geen richting. Geen opdracht van god tot verbetering.



      "Zo alleen kan en moet er voor gezorgd worden, dat een volgende generatie zedelijk sterker, gezonder, reiner, edeler zij dan het voorafgaande. Aldus dient “the survival of the fittest”te worden gelouterd en verheven tot the survival of the best.” "

      Niets mis mee. Elke boer volgt dit streven.
      Elke toekomstige partner van een goed huwelijk doet ook niets anders. Schoonheid, levenservaring prevaleren over klein en dom.

      Maar slechts als totalitaire gedachte is het verwerpelijk.

      Verwijderen
  7. Namens Fred Neerhoff kan ik in aanvulling nog het volgende melden:

    In het Interbellum werden voorstellen over eugenica (rasverbetering door seksuele teeltkeus) onder sociaal-democraten breed gedragen, zie daarvoor bijvoorbeeld : http://www.onvoltooidverleden.nl/index.php?id=188 . En ook Leo Polak speelde met zijn voorstellen in zijn 'Sexuele Ethiek' uit 1936 over morele selectie de nazi's rechtstreeks in de kaart.

    Maar er was natuurlijk ook oppositie. Bijvoorbeeld uit de hoek van vrijdenkers als Anton Constandse. Zie bijvoorbeeld het citaat

    “Feitelijk is de gehele theorie inzake rasverbetering ontleend aan de kennis der dierenwereld en niet aan die der mensen-maatschappij, en beschouwen de leiders het volk, zoals een veefokker zijn gedierte. Daarbij komt het aan op de kwantiteit en niet op kwaliteit of op karakter. Men heeft vee nodig, géén mensen, en verlaagt daarom de sociologie tot zoölogie.”

    uit Anton Constandse, 'Europa’s ondergang in bijgeloof en fascisme', De Albatros, Den Haag(1934)

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Inderdaad wordt er in zich "humanistisch" noemende kringen nogal hoog opgegeven van Leo Polak. Hij stak qua diepgang en eruditie gunstig af bij de latere "humanisten", zoals J.P. van Praag. Er is overigens een gratis biografie over J.P. van Praag verschenen. Meer weten? Download nu de biografie Het Grondsop voor de Goddelozen op http://www.jpvanpraag.nl gratis. De biografie van 567 pagina's behandelt leven en werk van J.P. van Praag, de humanist. Maar nu komt het! Van Praag zette zich in voor de gelijkberechtiging van buitenkerkelijken. Nu zult u zeggen, wat is daar zo bijzonder aan? Alles! Dat humanisten zich inspannen voor de emancipatie van bepaalde groepen komt helemaal nooit voor. Ook de vraag wat te denken van de humanistische geheimtaal rechtvaardigt een biografie. De lezer zal zich aan het eind van de biografie verheugen over de geboden inzichten en begrijpen dat er in het Humanistisch Verbond decennialang volkomen onbegrip heerste over levensbeschouwelijke kwesties als homoseksualiteit (dat niet "normaal" zou zijn). Tevens krijgt de lezer enig inzicht in de geschiedenis van de buitenkerkelijken in de 20e eeuw en een visie op Van Praag, de gedreven en getergde leider van de humanisten.

    BeantwoordenVerwijderen