“Shall I be her”? – Een nieuwe kijk op Marilyn Monroe?

Haar nieuwbakken echtgenoot, de Amerikaanse toneelschrijver Arthur Miller, verzucht dat ze hem verslindt. Hij gaat terug naar de VS. Laurence Olivier, haar tegenspeler en regisseur, voelt zich heen en weer geslingerd: hij ergert zich dood aan haar nukken en grillen, raakt verrukt van haar natuurtalent; haar onvoorspelbaarheid en instabiliteit irriteren hem mateloos, tegelijkertijd merkt hij dat ze met haar spelinstinct bij vlagen in staat is zijn speelervaring te overklassen; hij wordt gek van haar gevraag over de betekenis van de rol van de showgirl maar is bij tijd en wijle ook geraakt door de kwetsbaarheid waarmee ze die rol neerzet, en hij ziet dat haar acteren af en toe ongrijpbaar en mysterieus is. En de jonge Colin Clark, derde regie-assistent op de set maar eigenlijk manusje van alles en als zodanig ook gezelschapsjongen van de diva, houdt er een gebroken hart aan over. Net goed, vindt een kleedster op de set, zijn vriendin in spe.


Het scenario voor My week with Marilyn van regisseur Simon Curtis, met Michelle Williams als de zeer populaire Amerikaanse filmster, Kenneth Branagh als de gelouwerde klassieke Engelse Shakespeare acteur en Eddie Redmayne als de jonge Clark, is gebaseerd op de memoires van de laatste over de periode waarin de film The prince and the showgirl (1957) werd opgenomen. In 1995 had Clark al een boek gepubliceerd over deze periode waarin hij zijn eerste ervaringen met de productie van een film opdeed. In 2000 kwam hij met een vervolg, want er was meer aan de hand geweest tussen hem en Marilyn Monroe dan hij in eerste instantie had beschreven. Of dat werkelijk zo is, heeft niemand kunnen bevestigen of ontkennen. Maar op dat laatste boek (beide verslagen zijn nu gebundeld in één uitgave, de filmeditie My week with Marilyn) is wel de film gebaseerd die nu in de bioscopen draait. De hoofdrolspeelster, Michelle Williams, is met de rol van MM genomineerd voor een Oscar.

De film uit 1959 met de vijftigjarige Olivier en de eenendertigjarige Monroe trok geen volle zalen en kreeg (in eerste instantie) ook niet veel waardering van de critici. De eerste speelde na de opnameperiode zijn beste rol in The Entertainer, een toneelstuk van John Osborne, de tweede haar beste rol in de film Some like it hot, een romantische komedie van Billy Wilder. Toen deze regisseur na de opnamen werd gevraagd wanneer hij weer een film met Marilyn zou gaan maken, grapte hij: “I have discussed this with my doctor and my psychiatrist and they tell me I’m too old and to rich to go through this again.” En John Huston (TheMisfits – 1961; opnamen in de woestijn bij Reno) stuurde de Hollywoodster naar een kliniek om af te kicken. De laatste opnamen zijn in soft focus gefilmd om de sporen van de verslaving te maskeren.

Geen enkele regisseur had het gemakkelijk met de wispelturigheid van de blonde glamourkoningin, het sekssymbool, de mythische verleidster, de vrouw die vrouwelijker was dan vrouwelijk, om maar enkele epitheta, of clichés als je wilt, te noemen die met Monroe verbonden zijn en waren. In de beeldcultuur zijn er veel verwijzingen naar de filmster, waarvan het portret van Andy Warhol misschien de bekendste is. De onlangs op 99-jarige leeftijd overleden Amerikaanse fotografe Eve Arnold volgde van 1951 tot 1961 het leven van Marilyn Monroe op de voet, raakte met haar bevriend en was in staat intieme momenten vast te leggen. Ook in films zijn er referenties (bv. In L.A. Confidential en Pulpfiction) naar deze filmdiva. En in videoclips en reclame (op dit moment in een tv reclame van Dior). Er zijn niet veel speelfilms gemaakt waarin er een hoofdrol is weggelegd voor het personage Monroe. De bekendste is Insignificance (1985) van Nicolas Roeg, waarin Theresa Russel, eveneens met hoogblond haar, rode lippen, moedervlek en een witte halterjurk, de rol van ‘de actrice’ speelt. En My week with Marilyn dus die is gebouwd op dezelfde bekende clichés van de mysterieuze actrice, maar deze film pretendeert ook een beeld te geven van de privépersoon, van Norma Jeane Mortenson, het meisje dat de wereldster creëerde. Dat gebeurt vooral op het midpoint van de film, wanneer de naїeve drieëntwintigjarige Clark de grote filmster gezelschap houdt en haar mee ‘uit’ neemt. In dat samen zijn vertrouwt Marilyn hem toe, dat haar moeder van inrichting naar inrichting ging en dat ze nooit geweten heeft wie haar vader is. Maar die confidenties hebben iets opgelegds, zijn gegeven vanuit het scenario, for information’s sake, meer bedoeld voor het publiek dan voor de jongen die fantaseert dat hij deze hulpeloze vrouw kan redden.

My week with Marilyn gaat ook over de botsing tussen Amerika en Engeland (waar de film The prince and the showgirl wordt opgenomen). Amerikaans acteren versus de Britse nuchterheid over het vak. American Acting Royalty meets British Acting Royalty, zoals iemand in de film het uitdrukt. Over Amerikaans sterrendom en Britse ambachtelijkheid. En vooral over de Amerikaanse Method van Lee en Paula Strasberg tegenover de Britse opvatting dat acteren een kwestie van toneelinzicht en goede tekstbehandeling is. De acteur en regisseur Olivier barst in My week with Marilyn constant in woede uit over Monroe’s hang naar de Method en haar afhankelijkheid van Paula Strasberg die als haar persoonlijke toneelcoach voortdurend een rol speelt op de filmset. The method was een acteermethode die door het echtpaar Strasberg – op basis van de inzichten over acteren van de Russische regisseur Stanislawski – in hun New Yorkse The Studio hartstochtelijk werd uitgedragen. Method actors onderzoeken hun personage grondig en geven deze vorm op basis van het hele reservoir van eigen emoties en herinneringen. In de tijd van Monroe waren dat acteurs als Marlon Brando, Montgomery Clift en James Dean. Ook Robert de Niro, Al Pacino, Dustin Hofman en Meryl Streep maakten gebruik van de technieken van method-acting. Over Stanislawski, de grondlegger van dit ingeleefde en ‘natuurlijke’ acteren, speelt Maatschappij Discordia op dit moment de voorstelling Stanislaswski 1, zoals alleen Maatschappij Discordia dat kan.

Lee en Paula Strasberg darren ook rond in het curieuze boekje The life and opinions of Maf the Dog, and of his friend Marilyn Monroe (2010) van Andrew ’Hagan (Nederlande vertaling van Tilly Maters en Eugѐne Dabekaussen: Het waanzinnige leven van Maf de hond en zijn baasje Marilyn Monroe - 2011). Ook een soort my life with Marilyn Monroe, maar dan gezien vanuit het perspectief van het hondje Maf. Heel die wereld, van Frank Sinatra tot John F. Kennedy en van Elisabeth Taylor tot Elvis Presley, komt langs. Het is de tijd dat Marilyn scheidt van Arthur Miller en dat John Huston haar vraagt voor de rol van Cecily in The Misfits (1961). En de nog resterende korte tijd daarna. Op pagina 76 komt Sinatra het hondje aan Marilyn (die zit te telefoneren) brengen. “Ik had nog nooit iemand zo in vervoering horen telefoneren. Ze leek Frank te zijn vergeten en ze merkte mij pas op toen ze de hoorn neerlegde. ‘Wauw’, zei ze. ‘Mijn hemel. Wauw. Hattie! Lena! Frankie! Ze was het enige meisje dat een uitroep kon fluisteren. Ze nam me in haar armen en zoende me alsof ik de weergekeerde held was, en even voelde ik me ook bijzonder, weet u, hoog opgetild door Marilyn als de hond die eindelijk de weg naar huis had gevonden. (…) ‘Nee’, zei ze. ‘Het is een mannetjesputter toch? Ik ga hem Mafia noemen – Mafia Schat’. Ze zoende me opnieuw en liet een waterval van giechels horen.“ Vanaf pagina 133 komt Lee Strasberg in het vizier. Hondje Maf maakt met zijn baasje diens sessies in de 44e Street mee ( “Acteren is in het openbaar persoonlijk zijn”). Hij maakt ons deelgenoot van wat er allemaal door zijn baasje heen schiet als zij haar rol oefent. En en passant vergelijkt hij zichzelf met de hond van Stanislawski die precies kon horen wanneer een acteur in of uit zijn rol was. Een heel wat intelligenter dier dan die Russische soortgenoot Pavlov, vindt Maf.

Michelle Williams (Brokeback mountain, Blue Valentine – ex van de jong gestorven Heath Ledger) speelt Monroe prachtig. Maar toch vooral de rol van de actrice die Monroe voortdurend speelde of dacht te moeten spelen. Ze weet de kwetsbare kanten (verward, behuild gezicht) van de actrice knap weer te geven, en ze weet griezelig exact de bekende poses aan te nemen (Monroe liet een klein gedeelte van de schoenhak afzagen om haar wiegende sexy loopje te maken; Williams liet zich de knieën aan elkaar binden). “Shall I be her”, vraagt ze aan de jonge Colin Clark met wie ze een uitstapje maakt. Zal ik ‘haar’ zijn? En dan huppelt ze de trap af waar onderaan haar bewonderaars staan te wachten. Borsten vooruit. Hoofd achterover. Mond in een brede lach. Kushandjes. Ze is dan Marilyn, de ster. ‘Haar’ is het publieke personage. De Marilyn die ze had opgetrokken uit clichés van het supervrouwelijke. Sexy maar niet bedreigend. Een vrouw die de indruk gaf dat ze mannen (en ook vrouwen) nodig had. “Haar talent was om mensen medelijden met haar te laten krijgen”, zei actrice Celeste Holm met wie ze speelde in All about Eve. Maar veel verder dan die ‘she’ of ‘her’ gaat My week with Marilyn Monroe niet. Het is dezelfde ‘her’ als die welke voorkomt in A beautiful Child (opgenomen in de bundel Music for Cameleons) van de Amerikaanse schrijver Truman Capote. Hij beschrijft hoe hij Marilyn gaat zoeken als ze niet van de wc terugkomt. Hij treft haar daar voor de spiegel aan. Als hij haar vraagt wat ze aan het doen is, antwoordt ze: “Looking at her.“

Michelle Williams

De ervaren toneel- en televisieregisseur Simon Curtis heeft met Michelle Williams van zijn speelfilmdebuut een onderhoudende en aantrekkelijke film gemaakt maar hij geeft geen nieuwe of diepere kijk op de persoonlijkheid van Marilyn Monroe. Haar emotionele instabiliteit, haar angsten, identiteitsproblemen, woede-uitvallen, haar alles of niets, haar verslavingen en depressies worden niet uitgewerkt. Maar ook niet haar humor, warmte, haar fascinerende combinatie van kinderlijkheid en vrouwelijkheid en haar kracht door alles heen. Misschien gaat dat gebeuren in Blonde, een film die nog gemaakt moet worden, gebaseerd op de biografische roman van Joyce Carol Oates. Naomi Watts gaat er de hoofdrol in spelen. De vertolking van Williams is mooi. Maar hopelijk komt Watts in haar rol van Monroe verder dan de betekenisvolle zin: “Shall I be her?” Maar dan is de vijftigste sterfdag van de blonde diva op 5 augustus 2012 al lang en breed herdacht.