Vrije uitoefening van godsdienst? Nee, Bedankt.

Het indammen van religieuze overtuiging is een van de niet-aflatende taken van de beschaving.

Door Christopher Hitchens


Een recente storm aan ruimdenkende (1) columns schetst het debat aangaande de Amerikaanse islam als niets anders dan de meest recente episode in de glorieuze historie van onze religieuze tolerantie. De woordkeuze omtrent deze kwestie heeft het (waarschijnlijk beoogde) effect van het marginaliseren van twijfel en van het op één hoop gooien van iedere twijfelaar met de anti-katholieke Know-Nothings (2) uit de 19e eeuw, de anti-Semieten en andere kortzichtigen en ouwe zeurpieten. Ik neem daarom even de tijd voor een gedachte-experiment en stel mijzelf de vraag: ben ik een voorstander van de ongehinderde ‘vrije uitoefening van godsdienst’?

Het antwoord is ontkennend. Laten we een voorbeeld nemen dicht bij huis; de beweging met de belachelijke naam Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (3). Beter bekend als de Kerk van de Mormonen, kan buigen op Glenn Beck (4) als een van haar rekruten. Recentelijk wist hij veel goedkope publiciteit te vergaren door het plannen van een rally op de verjaardag van Martin Luther King Jr.’s March on Washington. Maar op de dag waarop de oorspronkelijke rally plaatsvond in 1963 was de Mormoonse Kerk nog niet zover dat ze de zwarte bevolking kon erkennen als volwaardige leden van de samenleving, laat staan van de kerk. (Haar leiderschap beleefde vervolgens een "openbaring" die een verandering op dit punt toestond, maar dat gebeurde pas na een grondwetswijziging).

Dit opportunisme heeft veel weg van een eerdere aanpassing van Mormoonse dogmatiek toen men de historische en fervente verdediging van polygamie opgaf. De staat Utah was duidelijk te kennen gegeven dat ze zonder die verandering in haar doctrine geen deel kon uitmaken van de Unie. Meer recentelijk moest Gouverneur Mitt Romney de kiezers verzekeren dat hij de profeet, of het hoofd van de Mormoonse kerk, niet beschouwde als de hoogste autoriteit in alle morele en geestelijke aangelegenheden. Niets, zo verzekerde hij, had voorrang boven de Amerikaanse Grondwet. Het maakte de latter-day saints acceptabel voor de rest van de bevolking, waarmee er tevens stilzwijgend werd ingestemd hun andere eigenaardige en bizarre overtuigingen over het hoofd te zien, dit alles omdat we hen duidelijk hebben begrensd in de vrije uitoefening van hun godsdienst.

Ik kan nog meer voorbeelden aanhalen, zoals die Christelijke sectes die het gebruik van medicijnen afwijzen. Hun volwassen leden hebben in het algemeen alle vrijheid om de doodsstrijd aan te gaan onder het aanhalen van religieuze bezweringen en het wegsturen van de dokter, maar in veel staten kunnen ze direct voor het gerecht worden gesleept als ze hun kinderen hetzelfde geloof opleggen – een cruciaal element in de ‘vrije uitoefening’ van religie. En dat is niet alles, aangezien dergelijk gedrag hen ook nog eens tot onderwerp maakt van algemene afkeuring en veroordeling.

Waarschijnlijk lag die laatste overweging ten grondslag aan het inzicht onder de meerderheid van de Amerikaanse Orthodoxe Joden dat ze de praktijk van metzitzah b'peh moesten opgeven. Het betreft hier een radicale vorm van mannelijke besnijdenis die wordt afgesloten met, en men vergeve mij mijn woordgebruik, het zuigen aan de penis van het kind door de rabbi of mohel met het oog op verwijdering van alle resten bloed of andere overblijfselen. Een paar kleine sectes blijven nog altijd vasthouden aan dit walgelijke ritueel, dat een paar jaar geleden in New York leidde tot een kleine maar dodelijke uitbraak van herpes onder nieuw besneden babies. Ondanks een verzoek van de kant van veel Joodse artsen deze praktijk uit te bannen, beweerde de schromelijk overgewaardeerde burgemeester Michael Bloomberg in een verkiezingsjaar dat er niet getornd mocht worden aan deze ‘vrije uitoefening’.

We doen nu alsof het belachelijk was om ooit Rooms Katholieken te verdenken van andere dan de meest nobele motieven, maar tegen de tijd dat John F. Kennedy het onuitgesproken taboe doorbrak door als katholiek tot president te worden gekozen, was in het Vaticaan net een discussie begonnen omtrent het publiekelijk boete doen voor eeuwenlange Jodenhaat en voor een meer recente sympatieke houding ten opzichte van fascisme. Zelfs vandaag de dag zijn veel wereldlijke katholieken geschokt door de verdediging door het Vaticaan van mannen die worden verdacht van een van de ergste van alle misdaden: de georganiseerde verkrachting van kinderen. Er heerst een algemene instemming betreffende gedrag en autonomie van de kerk, die zodanig moeten worden aangepast dat ze zowel de Amerikaanse grondwet als de morele verontwaardiging in acht nemen. Daar sta je met je naïeve verdediging van ‘vrije uitoefening.’

En zo kan ik nog wel even doorgaan. De Scientology kerk, de Unification Church van Sun Myung Moon en de Ku Klux Klan zijn allemaal organisaties die hun fundament hebben in religie en aldus worden ze alle drie beschermd door het Eerste Amendement. Maar voor alle drie geldt dat ze ook genieten van vrijstelling van belasting, terwijl ze geen van alle vrij zijn van fraude, racisme en geweld. Wat betreft dit laatste punt is er van ‘vrije uitoefening’ – door het in praktijk brengen van de nationale grondwet en sterke afwijzing door het publiek – nauwelijks een spoor overgebleven.

Nu naar de islam. Het is, om te beginnen, een religie die het nodige voor zichzelf claimt. Zo beweert men dat het het uiteindelijke en laatste woord van God zou zijn en maakt het duidelijk te streven naar de positie van de enige religie ter wereld. Sommige van haar aanhangers volgen of verdedigen de praktijk van polygamie, gedwongen huwelijken, vrouwenbesnijdenis, gedwongen sluiering van vrouwen en censuur voor niet-moslim tijdschrijften en media. De leer van de islam in het algemeen staat wantrouwend tegenover de idee van de scheiding van kerk en staat. Andere interpretaties, afhangend van de context, laten een sterke afkeer van andere religies zien, evenals van die vormen van islam die van de leer zouden afwijken. Moslims in Amerika, inclusief leden van de krijgsmacht, hebben al laten zien dat ze in staat zijn opdrachten uit te voeren, uitgevaardigd door buitenlandse terroristische organisaties. Het meest verontrustend is dat geen enkele autoriteit binnen de religie zoveel macht blijkt te bezitten dat men een fatwa kan uitvaardigen die zulke praktijken en acties een halt toeroept omdat ze in strijd zijn met de voorschriften van de religie zelf.

Reacties van zelfs ‘gematigde’ moslims op kritiek zijn niet altijd even hoopgevend. “Sommige dingen die worden beweerd in deze moskee-controverse tonen een sterke overeenkomst met wat de Duitse media in de jaren ‘20 en ‘30 beweerden omtrent de Joden”, zo beweerde Imam Abdullah Antepli, Moslim prediker op Duke University, onlangs in de New York Times. Ja natuurlijk, we herinneren ons allemaal de Joodse zelfmoordenaars uit die periode, net zoals we ons de Joodse oproepen tot heilige oorlog herinneren, de Joodse eisen voor het sluieren van vrouwen en het stenigen van homosexuelen, en de Joodse verbranding van kranten die spotprenten publiceerden waar men niet van gediend was. Wat nodig is van de aanhangers van deze zeer zelfverzekerde religie is meer zelfkritiek en minder zelfmedelijden en zelfingenomenheid.

Zij die wensen dat er geen moskeeën komen in Amerika hebben het debat al verloren: globalisering, veeleer dan de belofte van Amerikaanse vrijheid, bepaalt dat de VS een aanzienlijke moslimbevolking zal hebben. De enige vraag die dan resteert is welke islam het zal nastreven. Er is een prima kans op een gezond en pluralistisch resultaat, maar dat kan alleen gebeuren als moslims, evenals al hun voorgangers die op onze kusten belandden, worden gedwongen af te zien van bepaalde veronderstellingen die alleen hen zouden aangaan. Het in bedwang houden van religie is een van de niet-aflatende taken van de beschaving. Zij die doen alsof we deze fase in het onderhavige geval kunnen overslaan houden zichzelf voor de gek en vragen om heibel, niet alleen in de toekomst maar vooral in het hier en nu.

Dit artikel verscheen in Slate, 6 september 2010.

Vertaling: Kees Bakhuyzen, Hoeiboei

* Ik heb het woord ‘liberal’ hier vertaald met ‘ruimdenkend’ omdat dit m.i. het dichtst in de buurt komt bij de bedoeling van Hitchens. Met name in de V.S. heeft het word ‘liberal’ andere connotaties dan in Australië of dan het woord ‘liberaal’ in Nederland.

** Amerikaanse politieke beweging uit het midden van de 19e eeuw, gebaseerd op de alom heersende angst dat het land overspoeld werd doro Duitse en Ierse katholieke immigranten die algemeen werden verondersteld vijandig te staan tegenover Engelsakische warden en die onder directe invloed zouden staan van de Paus in Rome. (Bron: Wikipedia)

*** Nederlandse naam: Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen

**** Amerikaanse tv-en radiopersoonlijkheid

13 opmerkingen:

  1. Bedankt voor de uittstekende vertaling!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Toch maakt de auteur de ernstige fout te stellen dat alle religies min of meer aan elkaar gelijk zijn. Dat is niet zo. Christenen maken fouten maar die fouten worden niet gerechtvaardigd door hun boek. Bovendien eist de christelijke religie een voortdurende kritische houding jegens de eigen daden: Mea Culpa enzovoorts. Dan laat ik nog maar even buiten beschouwing dat zonder het christendom de wetenschap nooit tot bloei had kunnen komen. Waarom kennen mensen hun eigen cultuur niet meer?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Volgens mij heeft het christendom de wetenschap honderden jaren tegengewerkt.

    Neemt niet weg dat dit een uitstekend stuk is.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Tot op zekere hoogte eens met @Roel. Op afstand bekeken -voor zover een soort van bovenculturele bovenreligieuze afstand en onpartijdigheid mogelijk is- ben ook ik geneigd te denken dat het Christendom, over het geheel genomen (en als het geheel überhaupt te overzien is), vergeleken bij de Islam nog niet zo'n slecht figuur slaat. Inderdaad is het vermoedelijk geen toeval dat de groei van de empirische wetenschap aanvankelijk in de christelijke wereld plaatsvond, en niet elders (niet bij door polytheïsme gekenmerkte beschavingen zoals de Griekse en Romeinse, en ook niet bij de Islam, die monotheïstische rivaal).
    Maar om te zeggen: "van het Christendom niets dan goeds en de Islam deugt van geen kant" voert me weer net iets te ver.
    In de historie van het Christendom zijn zo hier en daar wel wat zwarte bladzijden en de historie van de Islam is niet één egaal zwart boek. En kijken we naar het Christendom van nu, dan zie je enerzijds merkwaardige randgroeperingen die in 'hun boek' de rechtvaardiging denken te vinden en er de zekerheid aan denken te kunnen ontlenen dat bijv. abortus moord is, dat homo's niet deugen enz., anderzijds 'vrijzinnigen', met vage praatjes, qua inhoud vaak ongrijpbaar, maar, indien wel grijpbaar, veelal politiek duidelijk linksig, op de manier van bijv. de fameuze CDA-dissidenten, type Klink e tutti quanti, van wie lezers van het dagblad Trouw dagelijks de diepzinnige gedachtengangen kunnen volgen. Natuurlijk kun je beter linksige christelijke geitebreiers hebben dan islamistische terroristen, en zijn islamistische terroristen nog altijd duizend maal erger dan de meest 'fundamentalistische' christenen, maar op die linksige geitebreiers kan ik toch ook niet erg dol zijn, vooral niet wanneer ze publiekelijk zwelgen in Palestinolatrie en anti-israëlisme, en zich roeren in georganiseerde verbanden als daar zijn ICCO of Pax Christi, in de volle overtuiging aldus aan hun christelijkheid de juiste invulling te geven, tot kennelijke tevredenheid van hoofdman Bas Plaisier van de PKN.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Zie ook de column van Max Pam (Buitenhof, 19.9.2010):

    "In alle nederigheid wil ik daarbij een paar kleine opmerkingen maken:

    1. Hitler is katholiek opgevoed en ook altijd katholiek gebleven.

    2. Op enkele uitzonderingen na heeft de Duitse clerus warme betrekkingen onderhouden met het Derde Rijk.

    3. Na de oorlog heeft het Vaticaan ervoor gezorgd dat verschillende nazimisdadigers naar Zuid-Amerika konden vluchten.

    4. De paus zelf is lid geweest van de Hitler Jugend."

    Volledige tekst:

    De Paus in het Verenigd Koninkrijk

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Kritiek op de islam betekent kritiek op de dogma's inzake seksualiteit, man-vrouw-verhouding, totale aanspraak op de waarheid van het veronderstelde opperwezen. Men vergeet dat de kern van de dogma's van alle drie de monotheïstische godsdiensten, jodendom, islam en christendom dezelfde is. Daarom heb je net zo homovijandige christenen en joden, want ze grijpen naar de dogma's van hun eigen geloof. In de kern zijn alle drie de godsdiensten even intolerant. Wat verschilt is de mate van macht in de maatschappij en die is voor het christendom gelukkig niet meer zo totaal als bij de islam. Vandaar dat ook godsdienstkritiek en niet-christelijke levenswijzen een mogelijkheid hebben in de "christelijke" landen. Om het christendom als iets liberaals en bevrijdend op te voeren gaat mij te ver. Zo ook de mening die ik laatste hoorde van iemand die zich stoorde aan het gesloten en intolerante karakter van een dorp in de Veluwe, maar een moslims met een gekleurd hoofddoekje als leuk en kleurrijk beschouwde. Het schijnt voor velen moeilijk te zijn dat bij het bekritiseren van de verstikkende sfeer van de ene godsdienst, vervolgens geen heldere kritische kijk meer heeft op de verstikkendheid van de andere godsdienst.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. RM zei ...

    Max Pam vergiste zich. Adolf Hitler was inderdaad katholiek opgevoed, maar bleef het niet. Hij verachtte het christendom als een godsdienst voor slaven (Nietzsche) maar bewonderde wel de sterke organisatie vande RK-kerk.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. De bovenstaande discussie kort samengevat: welk geloof is beter c.q. minder erg?
    Off topic, toch? De centrale stelling in het artikel in Slate is: "Het indammen van religieuze overtuiging is een van de niet-aflatende taken van de beschaving". Bent u het daar dan eigenlijk niet mee eens?

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Nogal wat van Hitchens gelezen hebbende (waaronder zijn boeiende nieuwe autobiografie Hitch-22), veronderstel ik dat zijn 'liberal' in de eerste zin niet goed vertaald is met 'ruimdenkende'.

    Hitchens veegt namelijk de vloer aan met hetgeen in deze ruimdenkende columns wordt beweerd.

    Met liberals bedoelt hij de politiek correcte, veelal voor Amerikaanse begrippen links/progressief georiënteerde elite, die als kenmerk heeft meer overheidsingrijpen en - bemoeienis na te streven.

    Voor een wellicht doorgeslagen, maar scherpe analyse van de geschiedenis van de liberals in de VS leze men Liberal Fascism van Jonah Goldberg, Doubleday, 2007.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. @Pieter den Ouden, daar ben ik het helemaal mee eens. Natuurlijk moet het niet zover komen dat we religieuzen gaan afslachten omdat ze ergens in geloven. Maar we moeten zeker niet toestaan dat religieuzen met als legitimering het beroep op hun geloof (hun god), anderen de les gaan lezen. En dat geldt voor alle (on)geloven.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. "Het indammen van religieuze overtuiging is een van de niet-aflatende taken van de beschaving".

    Scherper had Hitchens het niet kunnen stellen.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @ Pieter den Ouden,
    "Het indammen van religieuze overtuiging is een van de niet-aflatende taken van de beschaving". Of we het met deze stelling eens kunnen zijn?
    Ja, als ik deze formulering welwillend interpreteer. Natuurlijk moeten strafbare feiten, indien die van religieuze overtuigingen het gevolg of het correlaat zijn, worden aangepakt, dus niet op hun beloop worden gelaten op de grond dat ze uit religie voortvloeien en we immers vrijheid van religie hebben.
    Maar of ik er nu vóór moet zijn om de religieuze overtuiging zelf in te dammen, dat weet ik zo net niet. Ik denk dat in principe mensen de vrijheid gegund moet zijn om de grootst mogelijke nonsens, al dan niet religieus, aan te hangen, zolang ze anderen of zichzelf daar geen schade mee berokkenen. Dus: vrouwenbesnijdenis, nee, haatzaaipreken door imams, nee, geweld tegen homo's, nee, en verder behoort kindermisbruik gelijkelijk strafbaar te zijn, of de dader nu een priester of een zwembadleraar is (of een moslim, want dat kan ook). Maar het geloof dat je zalig wordt als je maar voldoende wees-gegroetjes prevelt, of met je kont in de juiste windrichting gaat liggen bidden, dat alles en nog veel meer hoeft op zichzelf van mij niet te worden ingedamd.
    Probleem is wel dat religie toch wel degelijk aan de oorsprong kan liggen van crimineel gedrag, zonder dat de causaliteit rechtsteeks en gemakkelijk aantoonbaar is. Zo leiden leerstelligheden die onder gelovige moslims circuleren in een wijde cultureel verwante kring tot rot gedrag tegen niet gesluierde vrouwen, aggressie tegen homo's, eventueel zelfs terrorisme. Tegen al dat rot gedrag kun je uiteraard optreden, maar lukt het om het in te dammen als je de bron van dat rot gedrag -essentiële leerstelligheden van het islamitisch geloof- ongemoeid laat en moslims lekker moslims laat wezen in gesubsidieerde moskeeen?
    Moeilijk.
    Verder (maar dat is al meer gezegd en dat is hier het onderwerp niet) hebben we heden ten dage van gelovige christenen toch niet in dezelfde mate last als van gelovige moslims.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Hitchens geeft uitstekende voorbeelden waarom het een teken van beschaving is om godsdienst zo veel mogelijk in te dammen. Daar gaan de meeste reacties aan voorbij.

    BeantwoordenVerwijderen